Το «όχι» στο πρόσφατο δημοψήφισμα δεν ήταν
απάντηση σε ένα ούτως ή άλλως ανυπόστατο ερώτημα, αλλά μια στάση. Μια
ψυχολογικώς κατανοητή, αν και χωρίς ουσιαστική ανταπόκριση, εκδήλωση
διαμαρτυρίας για τις στερήσεις και τις ταπεινώσεις μιας πενταετίας. Ο κ.
Τσίπρας ήταν ο έμπορος ενός ευπώλητου προϊόντος: της ελπίδας. Τi θα
επιλέξει ένας ασθενής όταν οι γιατροί ενός μεγάλου νοσοκομείου του
εξηγούν ότι για την ασθένειά του επιβάλλεται μια επώδυνη και δαπανηρή
αγωγή που δεν εγγυάται θεραπεία, ενώ κάποιος γιατρός τον διαβεβαιώνει
ότι θα τοy δώσει φθηνά φάρμακα που θα τον σώσουν χωρίς να μειώσουν την
ποιότητα της ζωής του; Τον δεύτερο γιατρό θα επιλέξει, ιδίως όταν είναι
γνωστό ότι αρκετοί ασθενείς έχουν καταλήξει στο χειρουργικό τραπέζι του
νοσοκομείου κι ότι κάποιοι γιατροί έχουν ξεχάσει το νυστέρι στην κοιλιά
του ασθενούς.
Ανάμεσα στα συναισθήματα, η ελπίδα είναι εκείνο που συνδέεται στενότερα με την κρίση και τη γνώση. Αν κουνάς τα χέρια σου και ελπίζεις να πετάξεις, είτε είσαι ηλίθιος είτε στερείσαι στοιχειωδών γνώσεων. Αντιστοίχως, ο ασθενής της παραβολής μου καλό θα ήταν, πριν στηρίξει τις ελπίδες του στον ελπιδοφόρο γιατρό, να είχε αναρωτηθεί: Έχει θεραπεύσει ποτέ κανέναν ασθενή; Και είναι σε θέση να διαγνώσει καν την ασθένεια; Πολλοί Έλληνες πολίτες εμπιστεύθηκαν τον κ. Τσίπρα επειδή ήταν αδύνατο να στηρίξουν τις ελπίδες τους σε εκείνους που αποδεδειγμένα τον απογοήτευσαν. Ο κ. Τσίπρας επεφάνη νέος, χαμογελαστός και άφθαρτος από την εξουσία.
Όμως ο κ. Τσίπρας ήρθε στην εξουσία με μια προϊστορία και μετά από μισό χρόνο διακυβέρνησης είναι πλέον ένας πρωθυπουργός με παρελθόν. Ο κ. Τσίπρας έχει συγκεκριμένη πολιτική παιδεία. Σπούδασε τους τακτικισμούς της ΚΝΕ, των γενικών συνελεύσεων και των κομματικών συνεδρίων· έμαθε από τον τσαμπουκά των καταλήψεων· πήρε διδάγματα από τη δημαγωγία και τον λαϊκισμό του ΠΑΣΟΚ. Ο κ. Τσίπρας γνωρίζει πολύ καλά ότι η ελπίδα είναι ευπώλητη, αλλά έχει και ημερομηνία λήξης. Έτσι δεν άφησε τίποτα στην τύχη. Φρόντισε να κάνει Πρόεδρο της Δημοκρατίας τον άνθρωπο που με την απάθειά του – κάποιοι ίσως να την χαρακτήριζαν αναισθησία – κέρδισε τον χαρακτηρισμό του Βούδα· τον άνθρωπο που έμεινε αδρανής όταν καιγόταν η Αθήνα το 2008 και απαθής όταν ο Κασιδιάρης χειροδικούσε μπροστά του. Ο κ. Τσίπρας φρόντισε με το δημοψήφισμα να δώσει στον λαό μια δικλείδα για να εκτονωθεί η συσσωρευμένη αγανάκτηση. Οικειοποιήθηκε το σύνολο των ψήφων του «όχι», χρησιμοποιώντας αδιάκριτα ως οικοδομικό υλικό για το βάθρο του πρόσκαιρου θριάμβου του ακόμα και τις ψήφους που προέρχονταν από τους ανυπότακτους ψηφοφόρους του ΚΚΕ, την ΑΝΤΑΡΣΥΑ και τη Χρυσή Αυγή. Μόνο ως νικητής και τροπαιούχος δέχτηκε στο τραπέζι της συναίνεσης τους αρχηγούς των κομμάτων με τα οποία επί πέντε μήνες αρνούνταν πεισματικά να συνομιλήσει, για να μοιραστεί μαζί τους την ευθύνη για μια συμφωνία που άνθρωποι της παράταξής του χαρακτηρίζουν ως συνθηκολόγηση. Επέτρεψε στους βουλευτές της συμπολίτευσης να ψηφίσουν κατά συνείδηση για την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων, ώστε να συνεχίσει να κυβερνά ακόμα και χωρίς την εμπιστοσύνη υπουργών και βουλευτών του. Ο κ. Τσίπρας γνώριζε το αργότερο από τον Φεβρουάριο, πιθανότατα και νωρίτερα, τι είναι εφικτό. Το πρόβλημά του ήταν πώς να το εξηγήσει στους δικούς του. Για να καταφέρει να τους ζητήσει να επιλέξουν μια κακή συμφωνία αντί για την καταστροφή, ήταν αναγκαίο να τους δώσει πρώτα μια γεύση από την καταστροφή.
Στο οπλοστάσιο του κ. Τσίπρα δεν ανήκουν η συνέπεια και η ειλικρίνεια. Ως αρχηγός ενός αριστερού κόμματος, συμμάχησε με ό,τι πιο σκοταδιστικό και αντιδραστικό ανέδειξε η ελληνική πολιτική μέσα στα πλαίσια της νομιμότητας· σέβεται τη λαϊκή έκφραση, αλλά γράφει στα παλιά του τα παπούτσια το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος · είναι υπέρμαχος της δημοκρατίας, αλλά αντί για τον πολιτικό διάλογο με τον αντίπαλο, προτιμά τον μονόλογο στις λαοθάλασσες· μιλά για αξιοπρέπεια, αλλά χρησιμοποιεί τους εξαθλιωμένους συνταξιούχους ως ανθρώπινη ασπίδα για να προκαλέσει άλλων Ευρωπαίων την αγανάκτηση κι άλλων τον οίκτο· δαικηρύσσει ότι δεν θα δεχτεί εξωτερικές παρεμβάσεις, αλλά είναι ο μόνος πρωθυπουργός της μεταπολίτευσης που την κατάλληλη στιγμή «άδειασε» έναν υπουργό κοινοβουλευτικής κυβέρνησης επειδή ασκήθηκε πίεση από το εξωτερικό.
Στο μυθιστόρημα «Ο ταλαντούχος κ. Ρίπλεϊ» η Patricia Highsmith περιγράφει πώς ένας γοητευτικός νεαρός δολοφονεί τον γόνο πλούσιας οικογένειας, υιοθετώντας στη συνέχεια την ταυτότητά του. Η αφοπλιστική του γοητεία, που ενσάρκωσαν στον κινηματογράφο οι Αλέν Ντελόν και Ματ Ντέιμον, και η στρατηγική του τού εξασφαλίζουν την ατιμωρησία. Ο ταλαντούχος κ. Τσίπρας διέλυσε το ΠΑΣΟΚ, αλλά υιοθέτησε τον λαϊκισμό του· συνέτριψε τους βασικούς φορείς του παλαιοκομματικού συστήματος, αλλά υιοθέτησε τις πρακτικές τους στην εδραίωση ενός πελατειακού κράτους και τον κομματικό έλεγχο των κρατικών ΜΜΕ· θανάτωσε το αρχηγικό σύστημα, για να το αντικαταστήσει με τη δική του αρχηγική, σχεδόν μεσιανική παρουσία. Όποιος έλπιζε ότι τον Ιανουάριο έκλεισε, επιτέλους, ο κύκλος της μεταπολίτευσης, θα πρέπει να διαπιστώσει: «άνθρακες ο θησαυρός».
Στο Σινέ-Ελλάς είδαμε «Το μεγάλο φαγοπότι» του Ανδρέα Παπανδρέου και του θιάσου του· ακολούθησε La grande illusion που σκηνοθέτησαν οι κκ. Καραμανλής και Σημίτης· απολαύσαμε τους Dumb and Dumber με τους κκ. Γ. Παπανδρέου και Α. Σαμαρά σε πρωταγωνιστικούς ρόλους· σήμερα παίζεται The talented Mr. Ripley. Δεν ξέρουμε ακόμα το αν τελικά θα κατέβει την τελευταία στιγμή από τα προσεχώς ο «Τιτανικός» και θα αντικατασταθεί από κάποια εγχώρια παραγωγή – «Οι Γερμανοί ξανάρχονται», «Η κάλπικη λίρα», «Λατέρνα, φτώχεια και φιλότιμο» – ή από το «Έγκλημα και τιμωρία» σε κάποια από τις πολυάριθμες εκδοχές του.
Πολλοί θεωρούν ότι δεν υπάρχει εναλλακτική λύση από τον κ. Τσίπρα και ελπίζουν ότι θα αναδειχθεί σε πολιτικό ηγέτη. Όπως είπα, οι ελπίδες πρέπει να συνδέονται και με κρίση. Η μέχρι σήμερα συμπεριφορά του ανθρώπου, που στις 3 Ιουλίου ισχυριζόταν ότι ένα «όχι» στο δημοψήφισμα θα εξασφάλιζε μια καλή συμφωνία μέσα σε 48 ώρες, είναι αυτή του καπάτσου πολιτικάντη, του κλασικού λαοπλάνου της ελληνικής μεταπολεμικής πολιτικής. Οι κουτοπονηριές του είχαν ως αποτέλεσμα να αυτοπαγιδευθεί και άθελά του παρολίγο να εξυπηρετήσει τα όντως επικίνδυνα σχέδια του κ. Σόιμπλε. «Αρχή άνδρα δείκνυσι» έλεγαν οι αρχαίοι· η άσκηση της εξουσίας δείχνει το ποιόν ενός ανθρώπου. Πάσχοντας από την επαγγελματική ασθένεια των ιστορικών – δηλαδή τη μανία τους να κρίνουν το παρόν από το παρελθόν – δεν μπορώ να πιστέψω ότι κ. Τσίπρας μπορεί να φέρει σε πέρας ένα απαιτητικό οικονομικό πρόγραμμα και ένα δύσκολο έργο μεταρρυθμίσεων. Ο κ. Τσίπρας με τη βοήθεια του ανεκδιήγητου κ. Βαρουφάκη άνοιξε τις πύλες της κόλασης για να δείξει στο κόμμα του τι περιμένει την Ελλάδα αν επιμείνει στο ανεδαφικό του πρόγραμμα. Ως μαθητευόμενος μάγος δεν ήξερε πώς να τις κλείσει. Θα χρειασθεί τη στήριξη των κομμάτων της αντιπολίτευσης, για να περάσει τα επιβεβλημένα μέτρα. Αυτή η στήριξη θα πρέπει να του δοθεί, αλλά μόνο με όρους που θα εξασφαλίζουν ότι δεν θα συνεχισθεί η άσκηση της διακυβέρνησης με την ίδια επιπολαιότητα, ασυνέπεια και ανειλικρίνεια – ανειλικρίνεια που δημόσια πλέον ομολογείται και στο κομματικό όργανο του ΣΥΡΙΖΑ. Ο κ. Τσίπρας αν μείνει πρωθυπουργός, θα πρέπει να είναι πρωθυπουργός με όρους. Όρους που θα αφορούν τη σύνθεση της κυβέρνησης, ιδίως στα παραγωγικά υπουργεία, θεσμικές μεταρρυθμίσεις και τον εκλογικό νόμο. Όρους που θα θέσουν οι δυνάμεις που προωθούν μια ευρωπαϊκή, προοδευτική προοπτική. Είναι βέβαιο ότι αυτές οι δυνάμεις ξεπερνούν τα σύνορα των κοινοβουλευτικών ομάδων της σημερινής Βουλής.
Άγγελος Χανιώτης
Ο Άγγελος Χανιώτης είναι Καθηγητής Ιστορίας, Ινστιτούτο Προηγμένων Σπουδών, Πρίνστον
ένα άρθρο των πρωταγωνιστώνΑνάμεσα στα συναισθήματα, η ελπίδα είναι εκείνο που συνδέεται στενότερα με την κρίση και τη γνώση. Αν κουνάς τα χέρια σου και ελπίζεις να πετάξεις, είτε είσαι ηλίθιος είτε στερείσαι στοιχειωδών γνώσεων. Αντιστοίχως, ο ασθενής της παραβολής μου καλό θα ήταν, πριν στηρίξει τις ελπίδες του στον ελπιδοφόρο γιατρό, να είχε αναρωτηθεί: Έχει θεραπεύσει ποτέ κανέναν ασθενή; Και είναι σε θέση να διαγνώσει καν την ασθένεια; Πολλοί Έλληνες πολίτες εμπιστεύθηκαν τον κ. Τσίπρα επειδή ήταν αδύνατο να στηρίξουν τις ελπίδες τους σε εκείνους που αποδεδειγμένα τον απογοήτευσαν. Ο κ. Τσίπρας επεφάνη νέος, χαμογελαστός και άφθαρτος από την εξουσία.
Όμως ο κ. Τσίπρας ήρθε στην εξουσία με μια προϊστορία και μετά από μισό χρόνο διακυβέρνησης είναι πλέον ένας πρωθυπουργός με παρελθόν. Ο κ. Τσίπρας έχει συγκεκριμένη πολιτική παιδεία. Σπούδασε τους τακτικισμούς της ΚΝΕ, των γενικών συνελεύσεων και των κομματικών συνεδρίων· έμαθε από τον τσαμπουκά των καταλήψεων· πήρε διδάγματα από τη δημαγωγία και τον λαϊκισμό του ΠΑΣΟΚ. Ο κ. Τσίπρας γνωρίζει πολύ καλά ότι η ελπίδα είναι ευπώλητη, αλλά έχει και ημερομηνία λήξης. Έτσι δεν άφησε τίποτα στην τύχη. Φρόντισε να κάνει Πρόεδρο της Δημοκρατίας τον άνθρωπο που με την απάθειά του – κάποιοι ίσως να την χαρακτήριζαν αναισθησία – κέρδισε τον χαρακτηρισμό του Βούδα· τον άνθρωπο που έμεινε αδρανής όταν καιγόταν η Αθήνα το 2008 και απαθής όταν ο Κασιδιάρης χειροδικούσε μπροστά του. Ο κ. Τσίπρας φρόντισε με το δημοψήφισμα να δώσει στον λαό μια δικλείδα για να εκτονωθεί η συσσωρευμένη αγανάκτηση. Οικειοποιήθηκε το σύνολο των ψήφων του «όχι», χρησιμοποιώντας αδιάκριτα ως οικοδομικό υλικό για το βάθρο του πρόσκαιρου θριάμβου του ακόμα και τις ψήφους που προέρχονταν από τους ανυπότακτους ψηφοφόρους του ΚΚΕ, την ΑΝΤΑΡΣΥΑ και τη Χρυσή Αυγή. Μόνο ως νικητής και τροπαιούχος δέχτηκε στο τραπέζι της συναίνεσης τους αρχηγούς των κομμάτων με τα οποία επί πέντε μήνες αρνούνταν πεισματικά να συνομιλήσει, για να μοιραστεί μαζί τους την ευθύνη για μια συμφωνία που άνθρωποι της παράταξής του χαρακτηρίζουν ως συνθηκολόγηση. Επέτρεψε στους βουλευτές της συμπολίτευσης να ψηφίσουν κατά συνείδηση για την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων, ώστε να συνεχίσει να κυβερνά ακόμα και χωρίς την εμπιστοσύνη υπουργών και βουλευτών του. Ο κ. Τσίπρας γνώριζε το αργότερο από τον Φεβρουάριο, πιθανότατα και νωρίτερα, τι είναι εφικτό. Το πρόβλημά του ήταν πώς να το εξηγήσει στους δικούς του. Για να καταφέρει να τους ζητήσει να επιλέξουν μια κακή συμφωνία αντί για την καταστροφή, ήταν αναγκαίο να τους δώσει πρώτα μια γεύση από την καταστροφή.
Στο οπλοστάσιο του κ. Τσίπρα δεν ανήκουν η συνέπεια και η ειλικρίνεια. Ως αρχηγός ενός αριστερού κόμματος, συμμάχησε με ό,τι πιο σκοταδιστικό και αντιδραστικό ανέδειξε η ελληνική πολιτική μέσα στα πλαίσια της νομιμότητας· σέβεται τη λαϊκή έκφραση, αλλά γράφει στα παλιά του τα παπούτσια το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος · είναι υπέρμαχος της δημοκρατίας, αλλά αντί για τον πολιτικό διάλογο με τον αντίπαλο, προτιμά τον μονόλογο στις λαοθάλασσες· μιλά για αξιοπρέπεια, αλλά χρησιμοποιεί τους εξαθλιωμένους συνταξιούχους ως ανθρώπινη ασπίδα για να προκαλέσει άλλων Ευρωπαίων την αγανάκτηση κι άλλων τον οίκτο· δαικηρύσσει ότι δεν θα δεχτεί εξωτερικές παρεμβάσεις, αλλά είναι ο μόνος πρωθυπουργός της μεταπολίτευσης που την κατάλληλη στιγμή «άδειασε» έναν υπουργό κοινοβουλευτικής κυβέρνησης επειδή ασκήθηκε πίεση από το εξωτερικό.
Στο μυθιστόρημα «Ο ταλαντούχος κ. Ρίπλεϊ» η Patricia Highsmith περιγράφει πώς ένας γοητευτικός νεαρός δολοφονεί τον γόνο πλούσιας οικογένειας, υιοθετώντας στη συνέχεια την ταυτότητά του. Η αφοπλιστική του γοητεία, που ενσάρκωσαν στον κινηματογράφο οι Αλέν Ντελόν και Ματ Ντέιμον, και η στρατηγική του τού εξασφαλίζουν την ατιμωρησία. Ο ταλαντούχος κ. Τσίπρας διέλυσε το ΠΑΣΟΚ, αλλά υιοθέτησε τον λαϊκισμό του· συνέτριψε τους βασικούς φορείς του παλαιοκομματικού συστήματος, αλλά υιοθέτησε τις πρακτικές τους στην εδραίωση ενός πελατειακού κράτους και τον κομματικό έλεγχο των κρατικών ΜΜΕ· θανάτωσε το αρχηγικό σύστημα, για να το αντικαταστήσει με τη δική του αρχηγική, σχεδόν μεσιανική παρουσία. Όποιος έλπιζε ότι τον Ιανουάριο έκλεισε, επιτέλους, ο κύκλος της μεταπολίτευσης, θα πρέπει να διαπιστώσει: «άνθρακες ο θησαυρός».
Στο Σινέ-Ελλάς είδαμε «Το μεγάλο φαγοπότι» του Ανδρέα Παπανδρέου και του θιάσου του· ακολούθησε La grande illusion που σκηνοθέτησαν οι κκ. Καραμανλής και Σημίτης· απολαύσαμε τους Dumb and Dumber με τους κκ. Γ. Παπανδρέου και Α. Σαμαρά σε πρωταγωνιστικούς ρόλους· σήμερα παίζεται The talented Mr. Ripley. Δεν ξέρουμε ακόμα το αν τελικά θα κατέβει την τελευταία στιγμή από τα προσεχώς ο «Τιτανικός» και θα αντικατασταθεί από κάποια εγχώρια παραγωγή – «Οι Γερμανοί ξανάρχονται», «Η κάλπικη λίρα», «Λατέρνα, φτώχεια και φιλότιμο» – ή από το «Έγκλημα και τιμωρία» σε κάποια από τις πολυάριθμες εκδοχές του.
Πολλοί θεωρούν ότι δεν υπάρχει εναλλακτική λύση από τον κ. Τσίπρα και ελπίζουν ότι θα αναδειχθεί σε πολιτικό ηγέτη. Όπως είπα, οι ελπίδες πρέπει να συνδέονται και με κρίση. Η μέχρι σήμερα συμπεριφορά του ανθρώπου, που στις 3 Ιουλίου ισχυριζόταν ότι ένα «όχι» στο δημοψήφισμα θα εξασφάλιζε μια καλή συμφωνία μέσα σε 48 ώρες, είναι αυτή του καπάτσου πολιτικάντη, του κλασικού λαοπλάνου της ελληνικής μεταπολεμικής πολιτικής. Οι κουτοπονηριές του είχαν ως αποτέλεσμα να αυτοπαγιδευθεί και άθελά του παρολίγο να εξυπηρετήσει τα όντως επικίνδυνα σχέδια του κ. Σόιμπλε. «Αρχή άνδρα δείκνυσι» έλεγαν οι αρχαίοι· η άσκηση της εξουσίας δείχνει το ποιόν ενός ανθρώπου. Πάσχοντας από την επαγγελματική ασθένεια των ιστορικών – δηλαδή τη μανία τους να κρίνουν το παρόν από το παρελθόν – δεν μπορώ να πιστέψω ότι κ. Τσίπρας μπορεί να φέρει σε πέρας ένα απαιτητικό οικονομικό πρόγραμμα και ένα δύσκολο έργο μεταρρυθμίσεων. Ο κ. Τσίπρας με τη βοήθεια του ανεκδιήγητου κ. Βαρουφάκη άνοιξε τις πύλες της κόλασης για να δείξει στο κόμμα του τι περιμένει την Ελλάδα αν επιμείνει στο ανεδαφικό του πρόγραμμα. Ως μαθητευόμενος μάγος δεν ήξερε πώς να τις κλείσει. Θα χρειασθεί τη στήριξη των κομμάτων της αντιπολίτευσης, για να περάσει τα επιβεβλημένα μέτρα. Αυτή η στήριξη θα πρέπει να του δοθεί, αλλά μόνο με όρους που θα εξασφαλίζουν ότι δεν θα συνεχισθεί η άσκηση της διακυβέρνησης με την ίδια επιπολαιότητα, ασυνέπεια και ανειλικρίνεια – ανειλικρίνεια που δημόσια πλέον ομολογείται και στο κομματικό όργανο του ΣΥΡΙΖΑ. Ο κ. Τσίπρας αν μείνει πρωθυπουργός, θα πρέπει να είναι πρωθυπουργός με όρους. Όρους που θα αφορούν τη σύνθεση της κυβέρνησης, ιδίως στα παραγωγικά υπουργεία, θεσμικές μεταρρυθμίσεις και τον εκλογικό νόμο. Όρους που θα θέσουν οι δυνάμεις που προωθούν μια ευρωπαϊκή, προοδευτική προοπτική. Είναι βέβαιο ότι αυτές οι δυνάμεις ξεπερνούν τα σύνορα των κοινοβουλευτικών ομάδων της σημερινής Βουλής.
Άγγελος Χανιώτης
Ο Άγγελος Χανιώτης είναι Καθηγητής Ιστορίας, Ινστιτούτο Προηγμένων Σπουδών, Πρίνστον
protagon.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου