Το κλασικό δεν είναι πάντα στη μόδα

Home

Το dim/art και η στήλη Αυτό δεν είναι πίπα χαιρετίζουν τη δήλωση του Έλληνα πρωθυπουργού, που κατατάσσει τον Λάκη Λαζόπουλο στους κλασικούς έλληνες θεατρικούς συγγραφείς. Για να είμαστε ακριβείς, ο Αλέξης Τσίπρας δεν είναι και εντελώς σίγουρος, απλώς νομίζει ότι ο Λάκης Λαζόπουλος έγραψε ένα έργο εφάμιλλο των κλασικών. Αφού παρακολούθησε την πρεμιέρα του τελευταίου έργου του Λάκη Λαζόπουλου με τίτλο  «Θεέ μου τι σου κάναμε», ο πρωθυπουργός δήλωσε: «Η παράσταση ήταν εξαιρετική. Ο Λάκης είναι ξεχωριστός και σαν ηθοποιός και σαν συγγραφέας. Και νομίζω ότι αυτό το έργο που έφτιαξε μοιάζει λίγο με τα έργα κλασικών συγγραφέων του ελληνικού θεάτρου και του ελληνικού κινηματογράφου».

Ο Αλέξης Τσίπρας συνοδευόταν από τη σύζυγό του και από φίλους και συντρόφους, μεταξύ των οποίων ο Νίκος Ξυδάκης. Ο πρώην υπουργός πολιτισμού δεν ρωτήθηκε αν θεωρεί κι αυτός κλασικό συγγραφέα τον Λάκη Λαζόπουλο. Φαίνεται πάντως πως έχει αλλάξει γνώμη —στο κάτω κάτω, έχουν περάσει και οχτώ χρόνια κρίσης και μνημονίων— από τότε που ως blogger χαρακτήριζε τον κλασικό μας συγγραφέα «δημαγωγό» που «βρίζει τους άλλους» με «βάναυσα καλαμπούρια… χωρίς καμιά πρωτοτυπία ή δημιουργικότητα πια». Προφανώς, το κλασικό δεν είναι πάντα στη μόδα.

Ιδού το πλήρες κείμενο:

Βρίζοντας τους άλλους

—του Νίκου Ξυδάκη—
Και ξαφνικά η Ελλάδα, η τηλεοπτική Ελλάδα, βρέθηκε βουλιαγμένη στον καναπέ να παρακολουθεί Αλ Τσαντίρι Νews και να δίνει 60άρια και 65άρια τηλεθέασης στον Λάκη Λαζόπουλο.
Ξαφνικά; Όχι και τόσο. Το Αλ Τσαντίρι έψαχνε τη γλώσσα του και το κοινό του πολύ καιρό, χωρίς επιτυχία. Μετά τους θριάμβους των Μικρών Μήτσων, ο Λαζόπουλος στέρεψε από σενάριο, χαρακτήρες και τυπολογία. Η κωμωδία χαρακτήρων και καταστάσεων είχε κλείσει τον κύκλο της· το stand-up του Αλ Τσαντίρι δεν είχε βρει ρυθμό. Εως φέτος. Μες στον γενικευμένο ευτελισμό του τηλεοπτικού προγράμματος, μετά τη χρονιά των φρικιών του Ζετέμ, ο Λαζόπουλος βρήκε το φορμά: Δελφινάριο TV. Δηλαδή, χοντρές πλάκες, χλεύη του προφανούς, διάλογος με την χαχανίζουσα πλατεία, βιντεάκια YouTube, ανέκδοτα καφετέριας, λίγο τραγούδι και… That’s all folks!

Στο Αλ Τσαντίρι ο Λαζόπουλος δεν είναι πια κωμωδός· δεν χτίζει χαρακτήρες, δεν πλέκει μύθο. Δεν είναι καν σατιριστής· διότι η σάτιρά του δεν στρέφεται εναντίον κάθε ισχυρού, έχει εκλεκτικιστικά στεγανά, και κυρίως διότι ποτέ δεν βλέπει τον εαυτό του ως μέρος του σατιριζόμενου μπερντέ. Αυτός είναι υπεράνω, μακράν, εκτός του λοιδωρούμενου κόσμου. Αντιθέτως, συχνά ξεπέφτει στον διδακτισμό και το ευπώλητο μελόδραμα.

Στο Αλ Τσαντίρι ο Λαζόπουλος είναι δημαγωγός: μυρίζεται τη βουβή δυσαρέσκεια του πλήθους κατά της πολιτικής εξουσίας, την αγανάκτηση και τον φθόνο του πλήθους έναντι του πλούτου, και του δίνει μια κάποια διέξοδο. Χλευάζει και κράζει, μοιράζει στιγμιαία ανακούφιση. Ωστόσο, με τον ίδιο τρόπο, με το ίδιο μένος, αδιακρίτως, περιλαβαίνει κι όσους του μπαίνουν, τον Καρβέλα του Ζετέμ λόγου χάριν, μετατρέποντας την τηλεπίστα σε χώρο βεντέτας. Ή ξεκατινιάζει την επιτομή του kitsch Εφη Θώδη, με αισθητικούς όρους· δηλαδή, ξεκατινιάζει το ξεκατινιασμένο, το τελειωμένο, το κακόμοιρο. Οποία τόλμη και πρωτοτυπία…

Σε ένα μηντιακό τοπίο όπου βασιλεύει το αναμάσημα, η αμάθεια, η δουλικότητα, η λάιτ gayίλα και η απόκρυψη, φυσικά ο Λαζόπουλος, ο ευφυής και προικισμένος, ο λαϊκός, μπορεί να λάμπει πάνω απ’ όλα. Ακόμη και με τα βάναυσα καλαμπούρια του, ακόμη και χωρίς καμιά πρωτοτυπία ή δημιουργικότητα πια. Μπορεί να λάμπει και να σπάει τα μηχανάκια της AGB, σαν τελικός Τσάμπιονς Λιγκ, απλά και μόνο βρίζοντας· χλευάζοντας στερεοτυπικά, προβλέψιμα, επιδιώκοντας τα χάχανα και τις μελούρες. Βρίζοντας τους πάντες ― ε, σχεδόν… Μη βρίζοντας ποτέ το φίλαυτο κοινό και τον φίλαυτο Λάκη. Βρίζοντας τους άλλους…

εικονογράφηση: Αλέξανδρος Ανδριτσόπουλος

 * * *

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Το dim/art  θα εκδώσει στην αρχή του νέου έτους το πολύτομο έργο «Κλασικοί του Νέου Ελληνικού Θεάτρου» με έργα των Γρηγόριου Ξενόπουλου, Ιάκωβου Καμπανέλλη, Λάκη Λαζόπουλου κ.ά. Τα δερματόδετα βιβλία θα κυκλοφορήσουν σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων και σε πολυτελής κασετίνα, γι’ αυτό σπεύσατε. Κεντρική διάθεση στα γραφεία μας, στην Ιερά Οδός. Μετά τους κλασικούς, θα ακολουθήσει η έκδοση «Νεοελληνική Αβάν Γκαρντ» με έργα των Μεγάλων Αιρετικών, των ανφάν γκατέ (κι αν δεν φαν, πάλι γκατέ) της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας, όπως ο Μάρκος Σεφερλής κ.ά.

dimartblog.com

Δεν έχει τον θεό του

Posted by dimartblogΔεκεμβρίου 10, 2015

 

—της Ελένης Κεχαγιόγλου και του Γιώργου Τσακνιά για τη στήλη Παροράματα και ημαρτημένα—

Στην Ελλάδα του ’50, παπάς, επίτροπος και χωροφύλακας έδιναν τις ντιρεκτίβες τής εν Χριστώ κοινωνικής ζωής, εξουσίαζαν και κυριαρχούσαν, απομόνωναν και τιμωρούσαν. Η Εκκλησία —η οποία προφανώς καμιά σχέση δεν έχει με τους πιστούς, μεταξύ των οποίων, σχηματικά μιλώντας, υπάρχουν, όπως σε κάθε κοινωνική ομάδα, καλοί και κακοί άνθρωποι— στην Ελλάδα του 21ου αιώνα, όπου ακόμη εκκρεμεί ως αίτημα, ενδεχομένως μειοψηφικό δυστυχώς, ο διαχωρισμός της από το κράτος — η ελληνική Εκκλησία λοιπόν, μέσω επιφανών εκπροσώπων της, συχνά-πυκνά ξεχνά το «κήρυγμα της αγάπης» και της αποδοχής του άλλου (ακόμη και στην εκδοχή του «ασώτου») και δείχνει το πρόσωπο της καταπιεστικής άρχουσας τάξης που την έχει η εποχή ξεπεράσει αλλά επιμένει απελπισμένα, με την εμπάθεια της παρακμής, να επιδεικνύει εξουσιαστική πυγμή, δείχνοντας τα (χαλασμένα) δόντια της.

Και τα δείχνει διότι παραμένει άρχουσα — ακόμα και επί πρώτης και δεύτερης φοράς αριστερά, όπως αποδεικνύεται σε κάθε επαφή της κοσμικής με την εκκλησιαστική εξουσία. Αξέχαστος μάλλον είναι, π.χ., ο τρόπος με τον οποίο έκλεισε μονομερώς το ζήτημα της εξαίρεσης μαθητών από το ζήτημα των θρησκευτικών ο κατά κοινή ομολογία ήπιος, και προσεκτικός, Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος, πριν από δυόμισι περίπου μήνες. «Δεν είναι [απόφαση] του Υπουργείου [Παιδείας], αλλά κάποιας κυρίας που έχει ορισμένες ιδέες στο μυαλό της». Με τη φράση αυτή, κάνοντας συνειδητά επίδειξη εξουσίας, ο Ιερώνυμος έβαλε τελεία και παύλα στο θέμα που τόλμησε να ανοίξει η εν λόγω «κάποια κυρία», η οποία τυγχάνει Αναπληρώτρια Υπουργός Παιδείας. Για την ιστορία, ας υπενθυμίσουμε ότι την επόμενη μέρα, ο Υπουργός Παιδείας Νίκος Φίλης επισκέφτηκε τον Αρχιεπίσκοπο και τον διαβεβαίωσε ότι «δεν θα υπάρξουν μονομερείς ενέργειες στο θέμα των θρησκευτικών», αδειάζοντας έτσι πανηγυρικά τη συντρόφισσα υφυπουργό.

Μόλις χθες, ο μητροπολίτης Καλαβρύτων και Αιγιαλείας Αμβρόσιος εμφάνισε στο προσωπικό του ιστολόγιο κείμενο που επιγράφεται «ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΑ ΔΟΝΤΙΑ», έχει υπέρτιτλο στο πνεύμα των Χριστουγέννων: «ΤΑ ΑΠΟΒΡΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΣΗΚΩΣΑΝ ΚΕΦΑΛΙ» και υπότιτλο «ΦΤΥΣΤΕ ΤΟΥΣ», προδήλως ταιριαστό στο κήρυγμα περί χριστιανικής αγάπης ως «των προφητών η διδάσκαλος, των αποστόλων η σύνδρομος, των μαρτύρων η δύναμις, των Πατέρων και Διδασκάλων η έμπνευσις» (Συμεών ο Νέος Θεολόγος).

Κάτω δε από το κομψό αυτό «ΦΤΥΣΤΕ ΤΟΥΣ!» (με θαυμαστικό) παραληρηματικά γράφει ο άνθρωπος που προσφωνείται «Άγιος Καλαβρύτων»: «Δεν έχουμε το δικαίωμα να κρίνουμε τους ανθρώπους! Κριτής όλων μας είναι ο Θεός»… Παραθέτοντας έπειτα τις πηγές του (από τον Απόστολο Παύλο έως το xairete.blogspot.gr (!) κατηγορεί τους ομοφυλόφιλους ως «αποβράσματα της Κοινωνίας», είναι, επαναλαμβάνει, «οι κολασμένοι της Κοινωνίας» — μάλλον οι ομοφυλόφιλοι δεν εμπίπτουν στην κατηγορία «άνθρωποι» και, έτσι, επιτρέπεται ο διασυρμός τους.

Το σκοταδιστικό κείμενο ολοκληρώνεται με την ανατριχιαστική προτροπή προς το (κυριολεκτικό) ποίμνιο: «Μή διστάζετε, λοιπόν! Όταν καί όπου τους συναντάτε, φτύστε τους! Μη τους αφήνετε να σηκώνουν κεφάλι! Είναι επικίνδυνοι!». Πρόκειται προφανώς για παράδειγμα hate speech, για λόγο μίσους που προτρέπει στη βιαιοπραγία. Είναι μάλλον η ώρα για τους άμεσα ενδιαφερόμενους, για τις ενώσεις ομοφυλοφίλων, με την έμπρακτη συμπαράσταση όλων ημών που πιστεύουμε στην ισότητα και δεν θεωρούμε τα ανθρώπινα δικαιώματα δύο ωραίες λέξεις που έχουν σήμερα 10 Δεκεμβρίου την τιμητική τους, να πάνε τον Αμβρόσιο στα δικαστήρια βάσει του αντιρατσιστικού νόμου. Ας αναλάβει ο νομικός ακτιβισμός. Δεν έχει νόημα να (αυτό)οικτιρόμαστε ότι «είμαστε Ιράν». Νόημα έχει να κάνουμε μήνυση στον Αμβρόσιο.

Πράγματι, ο εν λόγω νόμος είναι προβληματικός· προσφέρεται για κατάχρηση από συντηρητικούς και οπισθοδρομικούς κύκλους, που θεωρούν, π.χ., ότι η ιστορία δεν είναι αντικείμενο των αρμόδιων επιστημόνων, δηλαδή των ιστορικών, αλλά κάτι σαν «εθνική περιουσία» — με αποτέλεσμα την αδιανόητη δίκη που διεξάγεται αυτές τις μέρες στην Κρήτη με κατηγορούμενο τον γερμανό ιστορικό Χάιντς Ρίχτερ, στο πρώτο test drive του νόμου. Η δίωξη εναντίον του Ρίχτερ ασκήθηκε αυτεπάγγελτα από τον εισαγγελέα Ρεθύμνου· αφού τα ανατριχιαστικά παραληρήματα του Αγίου Καλαβρύτων δεν ευαισθητοποιούν αντίστοιχα κάποιον εισαγγελέα, ας αντιδράσουν οι άμεσα θιγόμενοι, που θα είναι και τα θύματα ενδεχόμενης βιαιοπραγίας (ή, έστω, αποδέκτες φτυσίματος), αν η προτροπή του Αμβρόσιου εισακουστεί από το ποίμνιό του.

Παρεμπιπτόντως, ο Αμβρόσιος, όπως σωστά σημειώνει σε σημερινό άρθρο του στο protagon ο Κώστας Γιαννακίδης, πληρώνεται από κονδύλια του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Άραγε ο υπουργός Νίκος Φίλης, που υπογράφει για τα κονδύλια αυτά, έχει λόγο για το τι λένε και πράττουν οι Ιεράρχες; Θέλει έστω να σχολιάσει κάπως το κείμενο του Αμβρόσιου ή θα θεωρηθεί κι αυτό «μονομερής ενέργεια;»
Όσο για την Εκκλησία, ας θυμηθεί τα δικά της ιερά και όσια. Σύμφωνα με τον Μεγάλο Βασίλειο: «ώσπερ ουν ό την αγάπην έχων, τον Θεόν έχει» — ο Αμβρόσιος δεν έχει αγάπη, άρα δεν έχει Θεό. Ας πάει σπίτι του.

Το τέλος του «κυρίου καθηγητού»

  ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΚΑΣΙΜΑΤΗΣ                       

                         Κατάθλιψη. Η εικόνα της κυβέρνησης, η εικόνα της χώρας ολόκληρης...

Προβληματίστηκα αν, για την οικονομία του λόγου, θα έπρεπε να τους πω «φελλούς», τελικά όμως μου άρεσε περισσότερο ο όρος «τενεκέδες». Οι τενεκέδες αποτελούν μια ιδιαίτερη κατηγορία προσωπικοτήτων του δημοσίου βίου. Σε αυτήν συγκεντρώνονται όλοι εκείνοι οι οποίοι έχουν καταφέρει να μεσουρανούν, επειδή προβάλλουν επιτυχώς –και, εν πολλοίς, έχουν επιβάλει– μια εικόνα του εαυτού τους και των δυνατοτήτων τους, απείρως πιο κολακευτική από ό,τι είναι οι άνθρωποι αυτοί στην πραγματικότητα. Ονόματα είναι αδύνατον να πω, για ευνόητους λόγους· είμαι βέβαιος, όμως, ότι όλοι έχετε γνώση του είδους. Συχνά συνδυάζουν τον ναρκισσισμό με την αχαλίνωτη φιλοδοξία, τη φυγοπονία με τη μεγαλομανία και, κατά κανόνα, παίζουν το παιχνίδι για τον εαυτό τους. Είναι κοινό χαρακτηριστικό των περισσοτέρων του είδους αυτό: συμμετέχουν στο παιχνίδι του δημόσιου βίου, κινούμενοι πάντα με επιδεξιότητα προς διάφορες πλευρές, με σκοπό να έχουν πλασαριστεί σε πλεονεκτική θέση για τις φιλοδοξίες τους, όταν η σκόνη θα έχει κάτσει.

Κάνοντας αυτήν τη δουλειά επί χρόνια, έχω γνωρίσει τα καλύτερα δείγματα των τενεκέδων του δημοσίου βίου (πάντα υπάρχει ένα τίμημα για το κάθε τι...) και πιστεύω ότι έχω καταλάβει μερικά πράγματα για την τεχνική τους, για τη μέθοδο με την οποία κατορθώνουν να αναρριχώνται. Προτού ξεκινήσω όμως, οφείλω να σας πω, για να είμαι εντάξει, ότι έχω αφιερώσει χρόνο παρατηρώντας στενά διαφόρους τενεκέδες, διότι προσωπικώς με συναρπάζει το φαινόμενο της απατεωνίας στον δημόσιο βίο. Με γοητεύει το πώς ένας άνθρωπος ισορροπεί μέσα του το χάσμα ανάμεσα στη συνήθως μεγαλειώδη persona του δημοσίου ρόλου και στον θλιβερό Καραγκιόζη που συχνά κρύβεται από πίσω της. Ας επανέλθω όμως στο μυστικό της επιτυχίας τους.

Κατ’ αρχάς, έχω διαπιστώσει ότι κανείς από τους τενεκέδες δεν συμβαίνει να είναι εντελώς ανίκανος στα πάντα. Ολοι τους έχουν συγκεκριμένες ικανότητες, ο ένας εδώ και ο άλλος εκεί, όλοι τους όμως έχουν ένα κοινό στοιχείο, που έχω καταλήξει ότι αυτό είναι το sine qua non της επιτυχίας ενός τενεκέ. Είναι η κολακεία, συνήθως με τρόπο πρόδηλο και σε βαθμό εμετικό – αυτό, δηλαδή, που λέμε στην καθημερινή γλώσσα «γλείψιμο». Ολοι τους αυτοί, πιστέψτε με, σερβίρουν την κολακεία με τη σπάτουλα. Αλλοι το κάνουν χονδροειδώς και αδιακρίτως, άλλοι με εξυπνάδα και, συνήθως, είναι αυτοί οι τελευταίοι που πετυχαίνουν περισσότερο. (Οχι, δηλαδή, ότι οι άλλοι που γλείφουν άγαρμπα πάνε χαμένοι. Παρότι λέγεται ότι σε όλους αρέσει να δέχονται την κολακεία, αλλά σε κανέναν δεν αρέσουν οι κόλακες, το ανθρώπινο είδος επιδεικνύει μεγάλη ανοχή στους κόλακες. Ισως επειδή διά του τρόπου αυτού, ως ανοχή δηλαδή, εκφράζεται η έμφυτη απέχθεια του ανθρώπου για τα σκουλήκια, στα οποία θα καταλήξει μια μέρα...)

Δεν ισχυρίζομαι, ούτε καν διανοούμαι να φαντασθώ ότι ο Αλέξης ο Μητρόπουλος ανήκει στους τενεκέδες, όπως περιγράφονται παραπάνω. Εντούτοις, η άνοδός του βασίστηκε στην κολακεία. Αρκεί να τον έβλεπες ή να τον άκουγες μία φορά να δίνει συνέντευξη και το καταλάβαινες αμέσως. Πάντα ξεκινούσε με ένα μισοκακόμοιρο ύφος, ευχαριστώντας ταπεινά τον δημοσιογράφο για την «τιμή» που του έκανε και, στην πορεία, πάντα διάνθιζε τον λόγο του με υμνητικές αποστροφές για τις ικανότητες και την αξία του συνομιλητή του. Τύχαινε αρκετές φορές να τον πετυχαίνω στο ραδιόφωνο και πάντα απορούσα πώς ανέχονταν οι συνομιλητές του να δέχονται από αυτόν κολακείες στα όρια της δουλοπρέπειας, οι οποίες έναν κανονικό άνθρωπο θα τον έκαναν να θέλει να ανοίξει η γη να τον καταπιεί από ντροπή. Ηταν φορές που νόμιζες ότι άκουγες ευνούχο να απευθύνεται στον πολυχρονεμένο σουλτάνο. Οι δημοσιογράφοι, όμως, δεν είναι κανονικοί άνθρωποι. (Εχω μια άλλη, χειρότερη, θεωρία για το είδος τους, αλλά δεν είναι της παρούσης...) Παρατηρούσα λοιπόν ότι πολλοί από αυτούς καλοδέχονταν την ανατολίτικη γαλιφιά του Αλ. Μητρόπουλου και την ανταπέδιδαν με την προσφώνηση «κύριε καθηγητά» – και ας ήταν ένας απλός επίκουρος έπειτα από τόσα χρόνια στη Νομική Σχολή.

Προχθές, στη συνέντευξη που έδωσε μετά την παραπομπή του για κακούργημα, δεν πρόσεξα αν τον προσφώνησε κανείς «κύριο καθηγητή». Ισως να μην ήταν απαραίτητο κιόλας, διότι δεν ήταν πια ο ίδιος άνθρωπος που κάποτε μιλούσε ex cathedra, ενώ συγχρόνως κρατούσε τον συνομιλητή του υπό έλεγχο με κολακείες και παινέματα. Ενας φουκαράς ήταν, που προσπαθούσε να εξηγήσει την περιπέτειά του ως συνωμοσία εις βάρος του. Ομως δεν διέφερε πολύ αυτός ο φουκαράς από τον «κύριο καθηγητή» του παρελθόντος, η διαφορά ανάμεσά τους είχε σχεδόν εκμηδενισθεί. Υπό την έννοια αυτή, λοιπόν, ήταν πάντα ο ίδιος, έστω και αν τώρα τον στόμφο είχε αντικαταστήσει η κακομοιριά μιας φωνής που έτρεμε. Και το δείχνουν δύο χαρακτηριστικές λεπτομέρειες από τη συνέντευξή του. (Ομολογουμένως, δεν την παρακολούθησα ολόκληρη. Πώς θα μπορούσα άλλωστε;)

Πρώτον, η αναφορά στην υπόθεσή του ως «νομικό θέμα», που έλαβε διαστάσεις κακουργήματος εξαιτίας της πλεκτάνης εις βάρος του. Εννοούσε με τον χαρακτηρισμό «νομικό» ότι το ζήτημα είναι κατά κάποιον τρόπο «τυπικό» ή «διαδικαστικό» και όχι ουσίας. Μα δεν υπάρχει ουσία για την κοινή γνώμη, στην περίπτωση ενός πολιτικού που κρύβει από την εφορία ένα εκατομμύριο δολάρια; Από πότε; Δεύτερον, όταν αποκάλυψε πώς ακριβώς έβρισε τον Φλαμπουράρη έξω από τις τουαλέτες της Βουλής, δεν είχε το σθένος να επαναλάβει τη φράση του (ήταν το «άντε γ***»), αλλά παρενέβαλε και την επεξήγηση «όπως λέμε στον Πύργο». Σοβαρά; Για δες τι λένε εκεί στον Πύργο! Μα σε όλη την Ελλάδα δεν το λένε αυτό; Ομως, ο Αλ. Μητρόπουλος ήθελε να δικαιολογήσει την παραφορά του τοποθετώντας την μέσα στο πλαίσιο της «σοφίας του λαού». Διότι, αν τη φράση αυτή τη λέει ο απλός λαός του Πύργου, δεν μπορεί να είναι τόσο κακή, διότι, ως γνωστόν, η προτίμηση του πλήθους εξαγνίζει. Ηταν ο ίδιος, λοιπόν, γιατί εξακολουθούσε να κάνει αυτό που έκανε πάντα· δηλαδή, να κρύβει τις προσωπικές επιδιώξεις του πίσω από έννοιες μεγαλύτερες και σεβαστές από τους πολλούς. Θα επανέλθει στην επικαιρότητα όταν έλθει και η ώρα της δίκης του, φαντάζομαι· και ελπίζω να είναι η τελευταία φορά και να μη μας απασχολήσει ξανά ποτέ...

Έντυπη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Προσοχή στα «στραβοπατήματα»

ΑΛΕΞΗΣ ΠΑΠΑΧΕΛΑΣ 

Οι ενδείξεις πως βρισκόμαστε στα πρόθυρα της επανάληψης ενός επεισοδίου που ενδέχεται να θυμίζει την εμπειρία του περασμένου καλοκαιριού πληθαίνουν.

Ο πρωθυπουργός θεωρεί ότι έχει μαζί του, ως συμμάχους, τη Γαλλία, τις ΗΠΑ, την Κομισιόν και τον ευρωπαϊκό Νότο. Ως αντιπάλους βλέπει το ΔΝΤ, τον Γερμανό υπουργό Οικονομικών Β. Σόιμπλε και ορισμένες βόρειες κυβερνήσεις. Στο επίκεντρο βρίσκονται το ασφαλιστικό, η φορολογική μεταρρύθμιση, το περίφημο νέο ταμείο αποκρατικοποιήσεων και ορισμένα ακόμη ζητήματα.

Η εμπειρία του παρελθόντος έχει δείξει ότι οι «ιέρακες» συνήθως υπερισχύουν. Η Ουάσιγκτον ουδέποτε έχει πραγματικά παρέμβει για να καμφθούν οι όροι που βάζει το ΔΝΤ. Η Γαλλία βοηθάει όταν βρισκόμαστε σε οριακή κατάσταση, αλλά όχι πάντα. Η Κομισιόν έχει βοηθήσει επανειλημμένως αυτήν και άλλες ελληνικές κυβερνήσεις, αλλά οι προσωπικές επιθέσεις και η λάθος νοοτροπία κορυφαίων στελεχών μπορεί να την καταστήσουν ουδέτερη. Οσο για τον Νότο, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Ιταλός πρωθυπουργός βοήθησε καθοριστικά την Ελλάδα. Κανείς, όμως, ούτε και η νέα πορτογαλική κυβέρνηση, δεν θέλει να ταυτισθεί με μία χώρα και ένα πολιτικό σύστημα που έχει καταγραφεί ως «ειδική περίπτωση». Υπάρχει βεβαίως και η ΕΚΤ. Σε ακαδημαϊκό επίπεδο αντιλαμβάνεται τα προβλήματα με το ελληνικό πρόγραμμα, αλλά είναι δύσκολο να την δει κανείς να παίρνει ανοικτά θέση εναντίον της συμμετοχής του ΔΝΤ.

Αυτός ο καβγάς θέλει μεγάλη προσοχή. Η Ελλάδα έχει κάνει πολλά τα τελευταία χρόνια και θα ήταν τεράστια αδικία, για τον λαό της, να γίνει τώρα ένα μοιραίο στραβοπάτημα. Είναι λάθος να πιστεύουμε ότι μετά την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, οι δανειστές και εταίροι δεν έχουν μοχλό πίεσης. Η πρόσφατη Ιστορία έχει, δυστυχώς, δείξει ότι όταν αρχίζει η ένταση, η πραγματική οικονομία και το επενδυτικό κλίμα πληρώνουν βαρύ τίμημα. Πολιτικά μπορεί η σκλήρυνση να οδηγεί στην αποθέωση για λίγο, οικονομικά όμως προκαλεί μεγάλη ζημιά.

Το πιο ενδιαφέρον, και παράδοξο, είναι ότι ο ένας παράγων που έκρινε πάντοτε το αποτέλεσμα ανάλογων κρίσεων είναι πλήρως αποσταθεροποιημένος. Ο λόγος για την καγκελάριο Μέρκελ, που βρίσκεται αντιμέτωπη με μία σοβαρή πολιτική κρίση, η οποία οφείλεται κυρίως στο προσφυγικό αλλά σίγουρα μειώνει τον χρόνο και το πολιτικό κεφάλαιο που θα θέλει να ξοδέψει για την Ελλάδα.

Έντυπη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Αντίστροφη μέτρηση

Γιώργος Στρατόπουλος 

Ψηφίστηκε την Κυριακή 7/12 ο προϋπολογισμός που προβλέπει ύφεση για μια ακόμη χρονιά. Αν η 6η μέρα χωρίς νερό είναι μοιραία για τον άνθρωπο, ποια χρονιά ύφεσης είναι μοιραία για την κοινωνία; Ποια χρονιά χωρίς χρηματοδότηση από τις τράπεζες είναι μοιραία για την οικονομία; Ο χρόνος τώρα είναι το πιο κρίσιμο μέγεθος. Χρειάζεται να επιστρέψουμε σε ανάπτυξη το γρηγορότερο. Η συντομότερη οδός περνάει μέσα από τη συναίνεση και συνεργασία των πολιτικών δυνάμεων. Κανένας προϋπολογισμός και κανένα πρόγραμμα προσαρμογής δεν θα είναι επιτυχημένο χωρίς την πολυσυζητημένη συναίνεση.

Στερεύει η κλεψύδρα
Εξανεμίζονται τα οικονομικά αποθέματα, εξαντλείται ο πολιτικός χρόνος, η υπομονή, η αντοχή, η ανοχή των περισσοτέρων. Για ελπίδα, ούτε λόγος! Στην ύφεση των προηγούμενων χρόνων προστέθηκαν εντελώς αδικαιολόγητα άλλα 2 χρόνια ύφεσης. Αδικαιολόγητα γιατί η ύφεση που βιώνουμε τώρα (2015-16) δεν προκλήθηκε επειδή μειώνουμε τα τεράστια πρωτογενή ελλείμματα, αλλά είναι ξεκάθαρα και εξ ολοκλήρου γέννημα λανθασμένων εκτιμήσεων, άγνοιας κινδύνου και πρωτόγνωρης πολιτικής και οικονομικής προχειρότητας.

Όμως βρισκόμαστε στην πιο κρίσιμη στιγμή από το 2010. Καθώς τα προηγούμενα χρόνια επισώρευσαν εξουθενωτικά βάρη σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις εξαντλώντας τα αποθέματα αποταμίευσης. Κάθε επιπλέον χρόνος παράτασης της ύφεσης έχει δυσανάλογα καταστροφικά αποτελέσματα σε σχέση με την έντασή της. Μπορεί να λειτουργήσει όχι σαν ένα ακόμη, αλλά σαν το τελειωτικό χτύπημα στον εξαντλημένο παλαιστή, αυτό που τον βγάζει νοκ άουτ.

Ανεκμετάλλευτη η συγκυρία 
Η διεθνής συγκυρία ήταν τον τελευταίο χρόνο και είναι - για πόσο ακόμη, άραγε;- πολύ ευνοϊκή για την Ελλάδα. Στην α΄ φάση της κρίσης το πετρέλαιο ήταν στα 100$ το βαρέλι. Από το Φθινόπωρο του 2014 κατρακύλησε κάτω από τα 50$. Η ισοτιμία του Ευρώ κυμαινόταν μεταξύ 1,3-1,4 και από το Φθινόπωρο του 2014 προσγειώθηκε στα επίπεδα του 1,1. Η ΕΚΤ ξεκίνησε ποσοτική χαλάρωση και οι υπόλοιπες χώρες της Ευρωζώνης απολαμβάνουν άφθονη ρευστότητα και εξαιρετικά χαμηλό κόστος χρήματος. Την ίδια στιγμή, στην τουριστική αγορά της ανατολικής Μεσογείου έχουμε περιθώρια πλήρους κυριαρχίας λόγω των πολεμικών και πολιτικών συγκρούσεων που μαστίζουν τους ανταγωνιστές μας. «Εβρεχε ανάπτυξη», με δυο λόγια ειδικά τον τελευταίο χρόνο κι εμείς κρατούσαμε ομπρέλα.
Η ευνοϊκή συγκυρία δεν συντηρείται επ΄ άπειρον. Είναι κι αυτό ένα από τα διδάγματα της προσφυγικής κρίσης. Πρέπει να την εκμεταλλευτούμε, να κάνουμε αμέσως ό,τι χρειάζεται για να μπούμε σε τροχιά ανάπτυξης. Όσο είναι καιρός.

Η κυβέρνηση δεν έχει τα εργαλεία
Το λένε όλοι, εντός και εκτός, ξανά και ξανά: ανάκαμψη θα έρθει από τις επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα. Χρειαζόμαστε ένα επενδυτικό σοκ, μαζικές επενδύσεις, για να μπούμε σε τροχιά ανάπτυξης.
Η κυβέρνηση δεν έχει τα εργαλεία γι΄ αυτή τη δουλειά. Ούτε καν την αντίληψη της κρισιμότητας των καιρών και των ιεραρχήσεων. Έκλεισε τις τράπεζες για μικροκομματικές σκοπιμότητες, έκλεισε τα ορυχεία στις Σκουριές για προεκλογικούς λόγους, προχωρά (;) την αποκρατικοποίηση των αεροδρομίων με το ζόρι κι ενώ ο πρωθυπουργός την απαξιώνει και τη συκοφαντεί. Και επιτίθεται σε μια ολοκληρωμένη αποκρατικοποίηση, του ΟΠΑΠ, παραβιάζοντας όλες τις ρήτρες. Δεν είναι ότι στο μέλλον θα δικαιωθεί ο ΟΠΑΠ και θα χρειαστεί να καταβάλει το ελληνικό κράτος υπέρογκα πρόστιμα, είναι πως σήμερα στέλνουμε πολύ αποτρεπτικό μήνυμα στους υποψήφιους επενδυτές: δεν τηρούμε τις συμφωνίες, αν κάνετε την αποκοτιά να επενδύσετε στον τόπο μας, εμείς θα σας τιμωρήσουμε.

Δεν είναι το χρέος ο καταλύτης
Οσο βαθιά είμαστε στο τούνελ, άλλο τόσο κοντά είμαστε στην έξοδο. Μετά από τόσα χρόνια ύφεσης και περιοριστικής πολιτικής η οικονομία είναι πιεσμένη σαν ελατήριο έτοιμο να εκτιναχθεί υπό τις κατάλληλες συνθήκες. Αν καταφέρει η οικονομία να ξεφύγει από το καθοδικό σπιράλ είναι πολύ πιθανό πως θα ακολουθήσει ένα αυτοτροφοδοτούμενο αναπτυξιακό κύμα. Η κυβέρνηση μοιάζει να πιστεύει πως η αναδιάρθρωση του χρέους την ερχόμενη Άνοιξη θα είναι ο καταλύτης που θα βάλει την οικονομία σε αναπτυξιακή τροχιά.
Πολύ φοβούμαι -και δεν είμαι μόνος- πως η επιμήκυνση των λήξεων του χρέους από τα 30 στα 50 ή και στα 70 χρόνια ή η μείωση των τόκων που ετησίως καταβάλλει η ελληνική δημοκρατία από τα 6-7 δισ. στα 5 δισ. δεν θα λύσει κανένα πρόβλημα- ούτε καν τα ψυχολογικά. Δεν θα είναι καταλύτης για την επιστροφή της ρευστότητας και των επενδύσεων. Αυτές θα επιστρέψουν μόνον εφόσον αποκτήσουμε εμπιστοσύνη στην οικονομία μας και αξιοπιστία στα μάτια των άλλων.
Όμως είναι τόσο μεγάλο το έλλειμμα αξιοπιστίας της χώρας που ακόμα και αν αύριο αυτή η κυβέρνηση ασκούσε, ως εκ θαύματος, υπεύθυνες αναπτυξιακές πολιτικές, θα χρειαζόταν χρόνος πολύς για να πειστούν εταίροι και επενδυτές πως δεν θα τις καταργήσει μονομερώς όταν η Ευρώπη ανοίξει τις κάνουλες της χρηματοδότησης. Χρόνος πολύς, σοβαρότητα και μεθοδικότητα χρειάζεται και για να αναστραφεί η πεποίθηση πως η Ελλάδα είναι μια επενδυτική παγίδα, ένα failed state που κακομεταχειρίζεται τους επενδυτές, για να πειστούν οι πολίτες πως οι φόροι τους πιάνουν τόπο, πως υπάρχει βάσιμη προοπτική και σχέδιο να τα καταφέρουμε.
Αυτόν τον χρόνο δεν τον έχουμε. Η κυβέρνηση χρειάζεται να επιστρατεύσει άλλα εργαλεία πιο αποτελεσματικά για να φτάσουμε στον στόχο μας εγκαίρως.

Καταλύτης είναι η αναπτυξιακή πολιτική συνεργασία
Αυτό που έδωσε βάθος και διάρκεια στην κρίση είναι η αποτυχία των πολιτικών οργανισμών να ομονοήσουν σε ένα σχέδιο εξόδου από την κρίση ή έστω αυτό που ζήσαμε το καλοκαίρι, συναίνεση στο μνημόνιο. Αν μετά από 7 χρόνια κρίσης το πολιτικό μας σύστημα καταφέρει να συνεννοηθεί, αυτό θα είναι το καταλυτικό εργαλείο που θα αποδώσει γρήγορα οφέλη στο επίπεδο της εμπιστοσύνης, της οικονομίας και της ανάπτυξης. O πιο σύντομος, βατός και αποτελεσματικός δρόμος για την ανάπτυξη περνάει μέσα από την ουσιαστική συναίνεση και συνεργασία των πολιτικών δυνάμεων.

Η Κυβέρνηση συναινεί;
Ευτυχώς για τον κ. Τσίπρα, σε αντίθεση με την εποχή των Ζαππείων και της Θεσσαλονίκης, η σημερινή αντιπολίτευση έχει πλήρως αποδεχτεί το πλαίσιο της περιοριστικής πολιτικής των Μνημονίων, άρα υπάρχει έδαφος συναίνεσης. Το ερώτημα είναι σε ποιον βαθμό η ίδια η κυβέρνηση έχει αποδεχτεί το πλαίσιο της περιοριστικής πολιτικής και πώς αξιολογεί το ζήτημα της αξιοπιστίας και των συνεργασιών. Γιατί όσο φανατικός Σύριζα κι αν είσαι, δεν μπορείς να χαρακτηρίσεις εύλογη, δημοκρατική, αριστερή και συναινετική την τακτική «υπόγραψε εδώ να τελειώνουμε, αλλιώς θα σε πω "γερμανοτσολιά"».
Όταν η κυβέρνηση του κ. Τσίπρα έφερε ένα σωστό μέτρο, την κατάργηση των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων είχε την αμέριστη και ουσιαστική συναίνεση της αντιπολίτευσης. Στην πραγματικότητα ήταν ο κ. Τσίπρας που χρειάστηκε να συναινέσει. Εκείνος και ο Σύριζα είτε στην αντιπολίτευση είτε στην συμπολίτευση μέχρι το καλοκαίρι, κραύγαζαν για την υπεράσπιση ενός προνομίου που πολύ σωστά τώρα χαρακτηρίζει άδικο και το καταργεί. Όταν εκείνος συναίνεσε η κατάργηση των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων πέρασε αβρόχοις ποσί από την κοινωνία.
Άξιο απορίας είναι και πώς χρησιμοποιεί την όποια επιτευχθείσα συναίνεση η κυβέρνηση. Με το απολύτως συναινετικό σημείο 4 του ανακοινωθέντος της Προεδρίας -αναφέρεται στο Προσφυγικό- το συμβούλιο αρχηγών ζητούσε από την Ευρώπη «να αναγνωρίσει ότι τα σύνορα της Ελλάδας είναι και σύνορα της Ευρώπης» και από τη «Frontex να μετατραπεί σε πραγματική ευρωπαϊκή ακτοφυλακή». Την επομένη η Ευρώπη πίεζε στην ίδια κατεύθυνση, συναίνεση δηλαδή εντός, εκτός και επί τα αυτά. Όμως χρειάστηκε απειλή εξόδου από τη Σένγκεν για να συναινέσει (η κυβέρνηση) στην υλοποίηση του αιτήματος επί του οποίου είχε επιτύχει συναίνεση!

Συνεργασία με επίγνωση και στόχους
Κι ενώ η συνεργασία των πολιτικών δυνάμεων είναι τόσο κρίσιμο πολιτικό και οικονομικό μέγεθος, οι προσπάθειες καταλήγουν σε φιάσκο. Το πρόσφατο συμβούλιο των πολιτικών αρχηγών είχε κάτι από την αύρα του καλοκαιρινού δημοψηφίσματος. Ασαφές, χωρίς ατζέντα με αμφιλεγόμενα μηνύματα κι ένα ανακοινωθέν που επέτεινε τη σύγχυση. Θεωρητικά επρόκειτο για συζήτηση με στόχο τη συναίνεση στη μεταρρύθμιση του Ασφαλιστικού, γιατί «η ασφαλιστική μεταρρύθμιση έχει κατ' εξοχήν χαρακτήρα μακράς πνοής, η κυβέρνηση θεωρεί υποχρέωσή της να αναζητήσει κοινά σημεία με τις άλλες πολιτικές δυνάμεις…». Ουσιαστικά, συζήτησαν θέματα δημοσιονομικής προσαρμογής. Γιατί το επίπεδο των υφιστάμενων συντάξεων είναι ζήτημα δημοσιονομικής πολιτικής. Πέντε χρόνια τώρα που μειώνουμε συντάξεις δεν κάνουμε μεταρρύθμιση, κάνουμε δημοσιονομική προσαρμογή.

Η μεταρρύθμιση του Ασφαλιστικού δεν συζητήθηκε. Όχι μόνο γιατί δεν υπήρχε σχέδιο πρότασης από την κυβέρνηση, αλλά κυρίως γιατί συναίνεση στο Ασφαλιστικό υπάρχει.
Η ασφαλιστική μεταρρύθμιση αφορά στο πλαίσιο και τους κανόνες με τους οποίους θα συνταξιοδοτούνται οι πολίτες στο μέλλον. Ορια ηλικίας συνταξιοδότησης, ενοποίηση ταμείων, ενιαίοι κανόνες απόδοσης συντάξεων, εξορθολογισμός της σχέσης εισφορών-παροχών, πυλώνες ασφάλισης κ.λπ.
Εξ όσων έχω αντιληφθεί, και παρά τις παλινωδίες των δηλώσεων, το σύνολο των κομμάτων του ευρωπαϊκού τόξου συμφωνεί και συναινεί επί της ουσίας και επί της αρχής και στην ανάγκη και στην κατεύθυνση της μεταρρύθμισης.

Εξάλλου πέραν της αναγκαιότητας της μεταρρύθμισης του Ασφαλιστικού, το πολιτικό κόστος στις συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί είναι πια μικρό και διαχειρίσιμο. Σε μια κοινωνία που εδώ και 6 χρόνια καθημερινά υποβαθμίζεται το βιοτικό επίπεδο των πολιτών, λίγο κοστίζουν οι μελλοντικοί όροι συνταξιοδότησης. Στις επόμενες κάλπες πολύ μικρό ποσοστό του εκλογικού σώματος θα έχει θιχτεί ταμειακά από τις αλλαγές στο Ασφαλιστικό. Αυτό που κυρίως μετράει στη διαμόρφωση της ψήφου είναι η βραχεία και οδυνηρή μνήμη του καθημερινού ισολογισμού του νοικοκυριού.
Αντιθέτως, στο συμβούλιο κορυφής συζητήθηκε η προστασία, το ύψος των υφιστάμενων συντάξεων, ένα θέμα δημοσιονομικό. Δεδομένου ότι το 3ο μνημόνιο που καθορίζει το πλαίσιο άσκησης της δημοσιονομικής πολιτικής έχει ήδη ψηφιστεί από το σύνολο του δημοκρατικού ευρωπαϊκού τόξου, δεν υπήρχε καν η ανάγκη διαμόρφωσης εθνικής γραμμής απέναντι στους δανειστές. Είναι απλά θέμα της κυβέρνησης, που έχει την πολιτική ευθύνη να θέσει αναπτυξιακούς στόχους και αναλόγως να εξειδικεύσει τα περιοριστικά μέτρα που προβλέπει η συμφωνία του καλοκαιριού. Υπό αυτήν την έννοια ένα τέτοιο θέμα δεν είχε θέση στην ατζέντα του συμβουλίου για το Ασφαλιστικό. Ο μόνος λόγος που τέθηκε είναι γιατί το πολιτικό κόστος είναι μεγάλο - το ύψος των συντάξεων αφορά ταμειακά άμεσα 2,7 εκατ. πολίτες (το 30% του εκλογικού σώματος) και έμμεσα πολύ περισσότερους.
Το ανακοινωθέν της Προεδρίας μιλούσε για αποφυγή μείωσης των υφιστάμενων συντάξεων κάτι που όσοι το υπέγραψαν γνωρίζουν πως δεν είναι δυνατό. Όμως η βάση της συναίνεσης, η εθνική συνεννόηση δεν μπορεί να είναι οι ψεύτικες κόκκινες γραμμές που τόσες φορές αποδείχθηκαν ευάλωτες σαν τη γραμμή Μαζινό. Οι πολιτικές δυνάμεις πρέπει να συνεννοηθούν λέγοντας αλήθειες.

Για να μπορέσουν τα κόμματα ξεπερνώντας τους μικροκομματικούς υπολογισμούς να πουν αλήθειες στην κοινωνία, και στη βάση αυτή να διαμορφωθεί ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο. Όλοι μπορούν να αυξήσουν τις εργοδοτικές εισφορές, μέτρο «ανώδυνο» αλλά αντιαναπτυξιακό. Τη συναίνεση τη χρειαζόμαστε για να ασκήσουμε τις σωστές πολιτικές όχι τις ευχάριστες.

Ο Πρωθυπουργός έχει την εξουσία, την ευθύνη και την πρωτοβουλία των κινήσεων. Περιμένουμε να καταλάβει τι θέλει, τι μπορεί και, κυρίως, τι χρειάζεται η χώρα και πώς θα το πετύχει. Κι ας ελπίσουμε να μην είναι πολύ αργά. Ο χρόνος μετράει αντίστροφα.

 
ένα άρθρο των πρωταγωνιστών protagon.gr

ΑΝΤΙΟ ΠΑΤΡΙΔΑ........

ΑΝΤΙΟ ΠΑΤΡΙΔΑ........
Της KaPaworld

 
Μπήκα στο χώρο συνάντησης κι ήταν καθισμένη διστακτικά σε μια καρέκλα. Σήκωσε το κεφάλι της και κοιταχτήκαμε. Τα μάτια της μεγάλα, μαύρα κι υγρά. Τα μαλλιά κατάμαυρα και η εικόνα της τόσο υπέροχα εξωτική στα δικά μου μάτια. Ανατολίτισσα, πανέμορφη και τόσο μα τόσο ντροπαλή, με μια γοητευτική φυσική ευγένεια....Έδωσα το χέρι πρώτα στη μαμά της που καθόταν δίπλα της και μετά στην ίδια.… Δεν μιλά την γλώσσα μου, δεν μιλώ τη γλώσσα της και αποφασίσαμε να συνεννοούμαστε στα αγγλικά.

Την ρώτησα πώς είναι και τα μεγάλα αμυγδαλωτά της μάτια γέμισαν δάκρυα! Δεκάξι χρονών, ζει στην χώρα μας ένα μήνα και δέκα μέρες ακριβώς. Έμεινα σιωπηλή κι ήταν σαν έναν μικρό ποτάμι να άρχισε να κυλά δίπλα μου…
Μου είπε για τις βόμβες, που έπεφταν παντού, για τις σφαίρες που σφύριζαν πάνω από τα κεφάλια τους. Για το ότι σαν έφευγε για το σχολείο, δεν ήξερε αν θα γύριζε σπίτι της κι αν θα ξανάβλεπε τους γονείς της. Για τους φίλους της που έχουν σκοτωθεί. Για την βόμβα που έπεσε στο δρόμο και έσπασε την τζαμαρία πίσω της. Για τα τζάμια που χαράκωσαν την πλάτη της – σηκώθηκε αργά και σήκωσε την μπλούζα για να δω τα σημάδια της.

Μου είπε για το μικρό δεκάχρονο αγόρι που το αίμα έτρεχε από το λαιμό του σαν ποτάμι και ο νοσοκόμος της ζήτησε να πιέζει με τα δάχτυλα της την πληγή για να μην φεύγει το αίμα.

Μου είπε πώς είναι τα μάτια ενός ανθρώπου την ώρα που στραγγίζει από μέσα του η ζωή, σαν εκείνο το αγόρι που την κοίταζε στα μάτια και τα δάχτυλα της πίεζαν την πληγή στο λαιμό του την ώρα που πέθαινε, εκεί στη μέση του δρόμου, στο μικρό υπαίθριο καφέ που είχε καθίσει, με το φρέσκο χυμό ακόμη στο χέρι της.

Μου είπε για το ότι είδε αποκεφαλισμούς ανθρώπων και μικρά παιδιά να πέφτουν στον δρόμο πυροβολημένα από ελεύθερους σκοπευτές.
Μου έδειχνε με τα χέρια της πώς πετούσαν οι άνθρωποι διαμελισμένοι από βόμβες που έσκαγαν στην αγορά και με το στόμα της έκανε τον θόρυβο και τη βοή του πανικού, λίγο πριν την ανατίναξη.

Μου μίλησε για τις αρπαγές κοριτσιών από τους στρατιώτες και για τον φόβο των γονιών της μην συμβεί το ίδιο και σε εκείνη.

Μου είπε για την απόφαση να φύγουν, για την ημέρα του αποχαιρετισμού,για τα δάκρυα και τα γέλια και την χαμένη ελπίδα, πως θα ξαναδεί το σπίτι της,την αυλή της,το δωμάτιο της. Το ροζ εφηβικό της δωμάτιο, που μου περιέγραψε με κάθε λεπτομέρεια.

Μου μίλησε για τον υποχρεωτικό αποχωρισμό από τον μπαμπά που έπρεπε να μείνει πίσω. Για το μικρό σακίδιο που έπρεπε εκεί να χωρέσει όλη την παλιά ζωή της κι εκείνη επέλεξε να πάρει ζωγραφιές κι ευχές φίλων της,παρά ρούχα ή κάτι πιο χρήσιμο.
Μου μίλησε για το ταξίδι στην Τουρκία,το περπάτημα μέσα από τα βουνά, το κρύο,την κούραση, τη σιωπή και την πείνα.

Μου είπε για το ταξίδι με τη βάρκα. Τη θάλασσα άγρια, πως κουνούσε και ζαλιζόταν, πως φοβόταν.

Μου μίλησε για το πώς έφτασαν στην Κω και πώς πέρασαν εκεί δύο δύσκολες μέρες σε απόλυτη εξαθλίωση και πείνα,μα πως όλοι ήταν καλοί μαζί τους…

Κι ύστερα Αθήνα κι ύστερα… Θεσσαλονίκη κι ύστερα…εκεί απέναντι μου να μου μιλά για τη φρίκη της. Τα μάτια της έτρεχαν ποτάμι, κανένας λυγμός, κανένας ήχος, μόνο δάκρυα.
Ένα παιδί που είχε ζήσει την κόλαση κι είχε επιβιώσει…

Ήθελα να βρω τα σωστά λόγια μα δεν υπήρχαν… Με κοίταξε ίσια στα μάτια και μου είπε πως πριν τον πόλεμο η Συρία ήταν η πιο όμορφη χώρα στον κόσμο. Πως ήξερε πως δεν θα την ξαναδεί και πως θα την αγαπούσε για πάντα…

Την ρώτησα τι θυμόταν από την χώρα της πριν από τον πόλεμο…
«Τίποτε». Μου απάντησε «Ήμουν τόσο μικρή όταν άρχισε ο πόλεμος, που δεν θυμάμαι πως ήταν πιο πριν». «Τότε πώς ξέρεις πως ήταν όμορφη;»Τη ρωτάω.
Ακούμπησε το ντελικάτο σχεδόν γυναικείο χέρι της στο στήθος της και κλείνοντας τα μάτια ψιθύρισε, «Το ξέρω γιατί όταν τη θυμάμαι πονάει η καρδιά μου»…

Αντίο Πατρίδα....