Ο κόσμος που έρχεται

ΝΙΚΟΣ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Θα είχε κάθε λόγο ένας σύγχρονος Στέφαν Τσβάιχ να γράψει τον «Κόσμο του χθες» της εποχής μας. Αν δει κανείς το 2016 με την απόσταση του μέλλοντος, θα το τοποθετήσει στο επίκεντρο μιας περιόδου τεκτονικών μετατοπίσεων με αντιστοιχίες ανάλογες του 1914, του 1939, του 1945 και του 1989. Ωστόσο, ο συναρπαστικός και φοβερός 20ός αιώνας δεν μας είχε κατάλληλα προετοιμάσει ότι θα εγκαταλείπαμε τόσο γρήγορα, τόσο άδοξα και τραυματικά μία από τις αντιφατικές αξίες του: την ανοικτή κοινωνία και τον κοσμοπολιτισμό. Ο κόσμος του πρόσφατου χθες μοιάζει ήδη αρχαίος. Και αυτός ο κάποτε οικείος κόσμος, που οι «τυχερές» γενιές, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, είχαν θεωρήσει δεδομένο, μοιάζει να ήταν μια «παρένθεση» της Ιστορίας. Ενα ευτυχές «ατύχημα» και ένα βραχύβιο πείραμα.

Αυτή η διάχυτη αίσθηση πως τα «πάντα πλέον μπορούν να συμβούν» κυριαρχεί διεθνώς αυτό το καλοκαίρι και, καθώς επιτείνει το ρευστό κλίμα ανασφάλειας, δίνει παράλληλα κι ένα μέτρο πραγματικότητας. Τα μεγάλα διεθνή γεγονότα των πρόσφατων εβδομάδων μοιάζει να έχουν επιδράσει και στον τρόπο που βλέπουμε την εσωτερική κατάσταση της Ελλάδας. Εχουν, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, μετατοπίσει τις ιεραρχίες και μεγεθύνουν ακόμη περισσότερο την ιλαρότητα και τη ρηχότητα. Υπάρχει ένα κλίμα δυσανεξίας που σφραγίζει την εποχή μας. Οι γενιές που έζησαν τη Δύση ώς το 1989 ή έστω ώς το 2001, έχουν γαλουχηθεί από τη διάχυση του ανοικτού πνεύματος στις τότε κοινωνίες. Αυτό ήταν που έδινε τον τόνο στην εποχή, και όσα αρνητικά συνέβαιναν, δεν ανέκοπταν αυτήν την τάση. Οι σύγχρονες εικόνες που έρχονται από την Κωνσταντινούπολη επιβεβαιώνουν την ανάγκη αναθεώρησης ενός ολόκληρου συστήματος κατανόησης του κόσμου. Συσχετισμοί κλονίζονται και κοινωνίες συμπιέζονται. Κανείς δεν μένει αμέτοχος και κανείς δεν θα αποφύγει σοβαρές επιδράσεις.

Η δική μας μπελ επόκ μοιάζει να έχει προ πολλού τελειώσει, αλλά αυτό δεν είναι κάτι νέο. To γνωρίζουμε ήδη από την πτώση των Δίδυμων Πύργων. Οταν ο Στέφαν Τσβάιχ έγραφε για την Ευρώπη της νεότητάς του, πριν από το 1914, μιλούσε επί της ουσίας για την μπελ επόκ της ελεύθερης διακίνησης και της πρωτοφανούς αστικής ευημερίας και άνθησης του υλικού πολιτισμού μετά το 1850. Τα έγραφε με την πρωθύστερη γνώση και την πίκρα που γέννησε ο Μεγάλος Πόλεμος. Πρόκειται επί της ουσίας για το επιμύθιο της καταστροφής των βεβαιοτήτων. Η δική μας μπελ επόκ, στη Δύση (1945-2008), έζησε πολλά χρόνια επίσης. Τόσα ώστε να χτίσει την πεποίθηση στον γενικό πληθυσμό ότι η σύμπνοια για την ανοικτή κοινωνία θα συνεχιζόταν. Σήμερα, όμως, μοιραζόμαστε τη γνώση του περάσματος σε μιαν άλλη εποχή. Και αυτή η νέα εποχή, καθώς δεν έχει στα δικά μας μάτια αποκτήσει συνάφεια και σχήμα, παρασύρει σε βεβιασμένες εκτιμήσεις. Οσοι εργάζονται υπέρ της ανοικτής κοινωνίας και του διεθνούς δικαίου, ο ελεύθερος κόσμος δηλαδή που μάχεται τον λαϊκισμό, την τρομοκρατία, τον φονταμενταλισμό και την απολυταρχία, αισθάνονται ότι βρίσκονται σε κατάσταση μάχης. Και αυτό είναι προς το παρόν το κλίμα με το οποίο εισερχόμαστε στη νέα εποχή. Οτι η ανοικτή κοινωνία, η συνεργασία και ο κοσμοπολιτισμός θα απαιτήσουν νέους αγώνες με αντιπάλους που είναι όχι απλώς ετοιμοπόλεμοι, αλλά σε πλήρη ανάπτυξη στο πεδίον της μάχης.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ