Ντροπή, ένα πανάρχαιο συναίσθημα......

Ντροπή, ένα πανάρχαιο συναίσθημα με λίγους αποδέκτες
Από τον Κώστα Ζουγρή

Λίγα συναισθήματα μάς απασχόλησαν τόσο όσο το ελληνικό φαινόμενο της μη ντροπής σε σχέση με τους κοινωνικούς μας θεσμούς, που φαίνεται ότι αποτελεί πια καθημερινή συνήθεια της ελληνικής κοινωνίας.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα έλλειψης ντροπής είναι η συμπεριφορά των πολιτικών μας, όχι μόνο τα τελευταία χρόνια, που αρνούνται να επωμισθούν τις ευθύνες τους και να απολογηθούν δείχνοντας μεταμέλεια για τα λάθη τους, την ανικανότητα ή τους ανεπιτυχείς χειρισμούς τους, που οδήγησαν την Ελλάδα στη σημερινή κατάσταση.

Σημαντική ευθύνη σ' αυτό πρέπει να έχει η ανατροφή μας, η οποία συνήθως βασίζεται περισσότερο στο να αποφεύγουμε οποιαδήποτε ενέργεια θα μπορούσε να μας κάνει να αισθανόμαστε ντροπιασμένοι, όχι γιατί αυτό θα ήταν παράνομο, αλλά απλώς για να μην αισθανθούμε μειονεκτικοί και ντροπιασμένοι έναντι των άλλων.

Συνήθως οι γονείς λένε στα παιδιά τους, «δεν ντρέπεσαι να κάνεις αυτό και να γίνεις ρεζίλι», αντί να τους πουν απλά ότι αυτό απαγορεύεται.

Η ντροπή είναι ένα συναίσθημα που θα πρέπει να εμφανίστηκε παράλληλα με την ανθρώπινη παρουσία στη Γη.

Με τη διαφορά ότι αυτό δεν έγινε ταυτόχρονα σε όλους τους ανθρώπους και σίγουρα δεν είναι το ίδιο οδυνηρό για όλους.

Συνυφασμένο άμεσα με την παιδική μας ηλικία και την αίσθηση του να είναι κανείς μικρότερος, αδύναμος και ανεπαρκής ή να μας πιάνουν να κάνουμε κάτι που δεν έπρεπε, το συναίσθημα αυτό δεν είναι από τα αγαπημένα μας.

Αν κάνουμε μια αναδρομή στις άσχημες αναμνήσεις μας, σίγουρα θα βρούμε στιγμές που νιώσαμε ντροπή επειδή μας έπιασαν να κάνουμε κάτι απαγορευμένο, στιγμές που νιώσαμε να μας μειώνουν μπροστά σε άλλους ή στιγμές που νιώσαμε ότι η συμπεριφορά δικών μας ανθρώπων μάς ρεζιλεύει.

Το ότι η ντροπή είναι ένα πολύ δυσάρεστο συναίσθημα, μας οδηγεί στο να μην ασχολούμεθα πολύ με αυτό, σε αντίθεση με την ενοχή, τον θυμό και τον φόβο. Υπάρχει κάτι στο συναίσθημα της ντροπής ώστε με κάθε τρόπο αποφεύγουμε ακόμα και να το συζητήσουμε.

Οπως συμβαίνει βέβαια με όλα τα θέματα που έχουμε ασχοληθεί, η ντροπή, όχι μόνο δεν είναι αποτρεπτική, αλλά αντιθέτως βοηθάει σαν συναίσθημα τους στιχουργούς στο να γράψουν ενδιαφέροντα τραγούδια, όπως η Ντροπή, με τον Στέλιο Καζαντζίδη, γραμμένη από τους Βασιλειάδη και Κανουσόπουλο: Ντροπή έτσι κρυφά να μου φύγεις και θλίψη να αφήσεις χωρίς αφορμή στο σπίτι μου εσύ, γιατί ...Ο Στέλιος ασχολείται με το ίδιο θέμα και στο Ποιος θα με πληροφορήσει (1958), του Απόστολου Καλδάρα:

Ποιος θα με πληροφορήσει, ποιος μπορεί να μου το πει όταν ένας άντρας κλαίει
από αγάπη αν είν' ντροπή. Ανάλογο θέμα έχει και το Θα το πω φανερά.

Οι Πυξ Λαξ στο Χωρίς ντροπή το 1994, σε στίχους της Ελενας Αρβανίτη και μουσική του Φίλιππα Πλιάτσικα, τραγουδούσαν:
Δεν έγινε απόψε πάλι μπροστά μου η φωνή να μιλά άνθρωπος γίνεσαι και εσύ που στις ατέλειωτες ελπίδες ακουμπάς.

Το ξέρω κλαις τους παλιούς φίλους βλέποντας να προσπαθούν.

Τα τζιν παπούτσια της ζωής στα ζάρια που τους στήσαν να πετούν.

Χωρίς ντροπή...

Η ντροπή έχει σημαντική παρουσία ως έννοια στο ελληνικό λαϊκό τραγούδι και κατ' επέκταση σε αρκετά τραγούδια του Καλδάρα, όπως στο Ο θάνατος του ποιητή, με τον Γιώργο Νταλάρα, από το 1971, και στο άλμπουμ Ο Μέτοικος:
Το σούρουπο οι Παναγιές θρηνούν στον ελαιώνα και του κορμιού του οι πληγές

κατάρες είναι και ντροπές στον εικοστό αιώνα.

Πενήντα χρόνια συμπληρώνει σύντομα η Οδός Ονείρων του Μάνου Χατζιδάκι, με τον Γιώργο Μαρίνο να ερμηνεύει το ομώνυμο τραγούδι:
Κάθε σπίτι κρύβει

λίγη αγάπη στη σιωπή. Μα ένα αγόρι έχει την αγάπη για ντροπή.

Στον Χατζιδάκι ανήκει και το Μανούλα μου, με τον Λάκη Παππά, από το ίδιο έργο, με τη διαφορά ότι εδώ οι στίχοι είναι του Ιάκωβου Καμπανέλλη. Το έργο είχε ανεβεί στις 14 Ιουνίου του 1962 στο θέατρο «Μετροπόλιταν»:
Αχ, τι ντροπή, τέτοια ντροπή

μάνα μου και πώς βγαίνει, όσο κι αν τρέξει ο ποταμός, μάνα μου, δεν την πλένει.

Βέβαια με την πάροδο του χρόνου, ειδικά στην Ελλάδα, το συναίσθημα της ντροπής όλο και απομακρύνεται περισσότερο από την καθημερινή μας ζωή. Πόσο εύκολα άλλωστε μπορούν να νιώσουν ντροπή οι σημερινοί νέοι, που καταφεύγουν κατά χιλιάδες στα τηλεοπτικά reality βγάζοντας στη φόρα εντελώς προσωπικά θέματα.

Σπάνιο σχετικά είναι το φαινόμενο πια να συναντάμε τραγούδια που να έχουν θέμα τους την ντροπή και να μην ανήκουν στον χώρο του λαϊκού τραγουδιού. Οι Τρύπες ήταν από τα συγκροτήματα που ο στίχος τους είχε συχνά σχέση με τα καθημερινά προβλήματα των νέων, έτσι το 1990 στο Γίνομαι άντρας μάς έλεγαν:

Κοίτα με πως δακρύζω σαν καταπίνω ηρωικά τις σάρκες μου, κοίτα με ξεχειλίζω

από ντροπή κι από χαρά.

Καθώς διασχίζω με μάτια κλειστά χώρες της μοναξιάς με την καρδιά ενός ζητιάνου γελοίου και παράτολμου.

Από την Πολιτεία Γ' (1994) του Μίκη Θεοδωράκη, σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου και ερμηνευμένο από τον Μανώλη Μητσιά και τη Δήμητρα Γαλάνη, είναι το Εκείνα που είχα να σου πω: Εκείνα που είχα να σου πω ήταν μαχαίρια να κοπώ και να χαθώ.

Από δειλία και ντροπές δεν σου 'πα τίποτα ποτές να λυτρωθώ.

Από τους νεότερους τραγουδοποιούς, ο Στάθης Δρογώσης με το Μην το πεις πουθενά, του 2009, μας αποκαλύπτει σκέψεις που δύσκολα μοιραζόμαστε με άλλους:

Μην το πεις πουθενά, όλα θέλω να τ' αφήσω, σπίτι, φίλους, δουλειά

δίχως να κοιτάξω πίσω.

Δεν ξέρω αν έχω αλήθεια κάτι να μοιραστώ και σου ζητάω βοήθεια

και ντρέπομαι γι' αυτό. Μην το πεις πουθενά, όταν γελώ δυνατά να ξέρεις μέσα μου κλαίω

Μην το πεις πουθενά, πόσο να κρύβομαι πια; Δεν αντέχω σου λέω!

Από το 1994 τα Υπόγεια Ρεύματα είχαν υποψίες για τον ρόλο των πολιτικών και τις εξέφραζαν στο τραγούδι τους Πολιτεύεσαι: Πολιτεύεσαι και δεν ντρέπεσαι,

Ρε μπάρμπα, πες μου κάτι γιατί θα τρελαθώ, θα στρίψει το μυαλό μου θα πέσω σε γκρεμό,

αλλάξανε τα μυαλά σου ή τα 'πιασες χοντρά κι έγινε η επανάσταση χωράφια και λεφτά.

Λίγοι δημιουργοί μας έχουν περιγράψει μέσα από τα τραγούδια τους την ιδιοσυγκρασία μας, όπως ο Διονύσης Σαββόπουλος, που δεν διστάζει συνήθως να λέει τα πράγματα με το όνομά τους. Στα μέσα της δεκαετίας του '70, στο αρχικά μικρό δισκάκι του με το Σαν τον Καραγκιόζη τραγουδούσε:

Σαν σκιές γλιστρούν λόγια και εικόνες, κάρα σκουπιδιάρικα φεύγουν οι χειμώνες

Κι αν δεν ντρέπεσαι να καθήσεις πίσω, έλα στην παράσταση να σε γιουχαΐσω.

Η ντροπή μπορεί να προέρχεται από ταπείνωση, πικρία, ανεπάρκεια, αμηχανία, ατίμωση και πολλές άλλες αιτίες, στο τραγούδι όμως βρίσκει διέξοδο και αποκαλύπτεται, αφού εκλείπουν οι λόγοι που συχνά την κρατούν μυστική.

Στα αγγλόφωνα τραγούδια έχουμε την ντροπή να εκφράζεται μέσα από διάφορους καλλιτέχνες, με τα Shame των Eurythmics, Robbie Williams, Evelyn «Champagne» King, Smashing Pumpkins, Depeche Mode, ή τα Such Α Shame των Talk Talk, Shame On The Moon-Bob Seger, Ι'm Living In The Shame-Supremes, Shame and Scandal In The Family-Sam Elliot, Shame, Shame, Shame-Shirley and Co. Από τη χορευτική μουσική της δεκαετίας του '70, Ain't That Α Shame-Fats Domino, Shame On Me-Bobby Bare και αρκετά ακόμα που πιστοποιούν ότι το τραγούδι δεν είναι ντροπή.

apotis4stis6@yahoo.gr
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, σήμερα