Η συναίνεση του Γατόπαρδου

Tης Ολγας Σελλα

Είναι η λέξη που ακούγεται συχνότερα από οποιαδήποτε άλλη το τελευταίο τρίμηνο. Είτε ως προτροπή, είτε ως κατεύθυνση, είτε ως άρνηση της προτροπής. «Συναίνεση». Δηλαδή η συγκατάνευση, η αποδοχή, η συγκατάθεση, η εμπιστοσύνη σε κάτι που αλλάζει εν τέλει. Την αναζητούν ή την απορρίπτουν οι πολιτικοί, τη μετρούν οι πολιτικοί αναλυτές και οι δημοσκόποι, τη συζητούν οι δημοσιογράφοι.

Βέβαια, στις πολιτικές ανακοινώσεις (ή στις πολιτικές διαμαρτυρίες) δεν μπορεί να διακρίνει κανείς αναζητήσεις, αποχρώσεις, αμφιταλαντεύσεις, συναισθήματα. Υπηρετούν άλλους «θεούς» τα πολιτικά κείμενα, υπαρκτούς και παρόντες, αλλά δεν μπαίνουν πολύ στη διαδικασία της συνείδησης. Των ανθρώπων και των κοινωνιών. Αυτό είναι δουλειά της τέχνης. Που κάποτε το καταγράφει με τρόπο μοναδικό, γι’ αυτό γίνεται κλασική.

«Ο Γατόπαρδος» του Τζουζέπε Τομάζι ντι Λαμπεντούζα ήταν το μοναδικό του έργο που δεν πρόλαβε να το δει καν τυπωμένο. Το ανέσυρε και το απογείωσε ο σκηνοθέτης Λουκίνο Βισκόντι στην ομώνυμη ταινία του. Την ξαναείδα το περασμένο Σάββατο, αφού καμιά φορά, τα κρύα χειμωνιάτικα βράδια, τα κλασικά έργα είναι σπουδαία παρέα.

Είναι το έργο ενός μεταίχμιου και η σύγκρουση δύο κόσμων, του παλιού και του νέου - και δεν είναι η πρώτη φορά που η τέχνη καταπιάνεται με τέτοιου είδους καταγραφές. Ο παλιός εκφράζεται στο πρόσωπο του Ντον Φαμπρίτσιο, πρίγκιπα ντι Σαλίνα (Μπαρτ Λάγκαστερ), που βλέπει να αλλάζουν άρδην όσα του ήταν ώς τότε γνώριμα, με τον ερχομό του Γκαριμπάλντι. Εχει όλα τα χαρακτηριστικά της μεγαλοαστικής τάξης, μαζί και τη φινέτσα, την αρχοντιά, την αισθητική και την παιδεία που είχαν την ευκαιρία και τη δυνατότητα να αποκτήσουν τα μέλη της. Ο νέος κόσμος αποτυπώνεται πολύ εύστοχα στο πρόσωπο του άξεστου, αλλά πάμπλουτου χωριάτη που μπαίνει ορμητικά στον χώρο του πλούτου και του χρήματος, με «εφόδια» την αγένεια, την αγραμματοσύνη και τον καιροσκοπισμό.

Ο πρίγκιπας ντι Σαλίνα καταλαβαίνει ότι δεν μπορεί να κάνει αλλιώς και προσαρμόζεται, με μοναδική φινέτσα, ψυχραιμία και αρχοντιά, στη νέα πραγματικότητα. Συναινεί θυμόσοφα σε μια κατάσταση που δεν την επέλεξε, που δεν του ταιριάζει, που τον ζημιώνει εν τέλει. Και μέσα από αυτήν τη διαδικασία ωριμάζει, κοιτάζει τον εαυτό του και τον κόσμο γύρω του. Και λίγο πριν τελειώσει η ταινία λέει εκείνη τη φράση: «Ολα αυτά δεν θα έπρεπε να διαρκέσουν για πολύ ακόμη. Και όμως θα διαρκέσουν για πάντα, σύμφωνα με τους ανθρώπινους νόμους σημαίνει έναν - δύο αιώνες... έπειτα θα αλλάξουν όλα, αλλά προς το χειρότερο. Εμείς ήμασταν οι γατόπαρδοι, οι λέοντες, εκείνοι που θα μας αντικαταστήσουν θα είναι τα τσακάλια, οι ύαινες, και όλοι μαζί, γατόπαρδοι, τσακάλια και πρόβατα, θα εξακολουθήσουμε να πιστεύουμε ότι είμαστε το άλας της γης».

Αν αναζητήσει κανείς την ωριμότητα του «Γατόπαρδου» στη σημερινή πραγματικότητα, στους σημερινούς κόσμους έτσι όπως αποτυπώνονται στις κοινωνίες γύρω μας, δεν θα τη βρει. Σχεδόν πουθενά. Από τη φράση του πρίγκιπα ντι Σαλίνα, όταν ήδη έχει αναγνωρίσει και αποδεχθεί την αλλαγή της πραγματικότητας που γνώριζε, έχει μείνει (και ισχύει) μόνο το τελευταίο σκέλος: «Γατόπαρδοι, τσακάλια και πρόβατα θα εξακολουθήσουμε να πιστεύουμε ότι είμαστε το άλας της γης».

Κυριαρχεί η αντιπαλότητα, η επιθετικότητα, η απολυτότητα σε ό, τι ο καθένας υπερασπίζεται: θέσεις, ιδέες, απόψεις, συμφέροντα, αγαθά, κεκτημένα παντός είδους. Και τα «στρατόπεδα» παραμένουν. Το ίδιο και η άρνηση να ξανακοίταξουμε και να ξαναδιαβάσουμε τον κόσμο, έτσι όπως ξεδιπλώνεται σήμερα γύρω μας.

Αν αναζητήσουμε στυλ και φινέτσα στις διατυπώσεις των θέσεων, εκεί η απογοήτευση θα είναι μεγαλύτερη. Σαν όλοι να έχουν αποστηθίσει και να επαναλαμβάνουν το ίδιο μάθημα. Και το μόνο σημείο στο οποίο διαφαίνεται αυτή η ωριμότητα (μαζί και η αρχοντιά που έχει η αποδοχή και η ανάληψη οποιουδήποτε κόστους) είναι οι δημοσκοπήσεις, όταν μετρούν τη γνώμη των κοινωνιών, των απλών ανθρώπων γύρω μας. Είναι οι σύγχρονοι Γατόπαρδοι.

Από τη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, σήμερα 9/2/10