«Πειρατική» αιωνιότητα για «Τρωάδες» Τσαρούχη
Μια μακέτα. Κάμποσες ασπρόμαυρες φωτογραφίες. Φυσικά, άπειρες αναμνήσεις. Ο,τι ελάχιστο είχε διασωθεί από τις ιστορικές σήμερα, avant garde στην εποχή τους, «Τρωάδες» του Γιάννη Τσαρούχη. Τουλάχιστον, αυτό νομίζαμε. Χάρη σε μια λαθραία, «πειρατική» ηχογράφηση ενός φανατικού θεατρόφιλου, του συλλέκτη Βασίλη Κυριακίδη, οι «Τρωάδες» του '77, δουλειά που συμπύκνωνε την αισθητική και τη «φιλοσοφία» του Τσαρούχη για το αρχαίο δράμα, την τέχνη και τη ζωή, διασώθηκαν.
Η ειρωνεία είναι ότι ο ίδιος απαγόρευε ρητά την ηχογράφηση και τη μαγνητοσκόπησή τους. Πολύ αργότερα θα το μετάνιωνε. Ευτυχώς, υπήρχε ο κύριος Κυριακίδης, ζαχαροπλάστης στο επάγγελμα, με τα δύο καλά κρυμμένα κασετοφωνάκια του -για να μη χάνει ούτε «και» όταν τελείωνε η κασέτα- που απ' το '59 έχει ηχογραφήσει -λαθραία φυσικά- τους πάντες. Βεάκη, Μινωτή, Χορν, Λαμπέτη, Κατράκη...
Σήμερα το πολύτιμο, ηχητικό ντοκουμέντο των «Τρωάδων», με αφορμή τα 20 χρόνια από το θάνατο του αλησμόνητου «δασκάλου», διανέμεται με το περιοδικό «Η Λέξη» των Αντώνη Φωστιέρη και Θανάση Νιάρχου (τεύχος 201). «Γιατί η αδιάλειπτη παρουσία του στη ζωή μας θέλουμε να είναι συνεχής», τονίζει ο Νιάρχος.
Η ευριπίδεια τραγωδία, σε μετάφραση και διδασκαλία Γιάννη Τσαρούχη, παρουσιάστηκε για 20 βραδιές στο γκαράζ της οδού Καπλανών τον Σεπτέμβριο του '77 (πρώτη παράσταση: 3 Σεπτεμβρίου). Αυτομάτως έγινε το θεατρικό γεγονός της χρονιάς. Ο Τσαρούχης έψαχνε καιρό για ένα χώρο ανοικτό, γκρέμισμα με «απομεινάρια» νεοκλασικών κτηρίων. Εκεί, λοιπόν στην Καπλανών στο Κολωνάκι, με φυσική σκηνογραφία τις ντουλάπες, τα μισά παράθυρα και τις εναπομείνασες μπογιές των ρημαγμένων νεοκλασικών, έστησε ένα παταράκι. Ηταν η σκηνή τών έτη -φωτός μπροστά από την εποχή- «Τρωάδων» του.
Λόγω βροχών, την 1η του Οκτωβρίου, η δουλειά που έγινε μύθος χάρη στο κοινό της -η επίσημη κριτική σκανδαλίστηκε!- μεταφέρθηκε στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. «Πάντοτε ήτανε φίσκα. Και κάθε μέρα, οι θεατές, ασχέτως μόρφωσης, κουλτούρας ή προέλευσης, φεύγαν κλαμένοι», θυμάται η ανιψιά του, Νίκη Γρυπάρη, που συμμετείχε στο Χορό.
Ο Τσαρούχης γνώριζε την αρχαία τραγωδία καλά. Την είχε δουλέψει στο Εθνικό Θέατρο και με τον Κάρολο Κουν. «Ηθελε, όμως, να ανεβάσει με άλλο ύφος το αρχαίο δράμα. Να το απελευθερώσει από τον στόμφο», θυμάται η Κασσάνδρα των «Τρωάδων», Εύα Κοταμανίδου. Το είχε, άλλωστε, δηλώσει: «Είναι η πρώτη φορά που κάνω κάτι μόνος μου, ελεύθερος, και δεν υπόκειμαι σε αμόρφωτους σκηνοθέτες».
«Ηταν η πρώτη φορά που ακούστηκε έτσι ο τραγικός λόγος», τόνισε στη χθεσινή παρουσίαση του cd στο «Θέατρο Τέχνης» της Φρυνίχου ο επιμελητής της ηχογράφησης Βασίλης Νικολαΐδης.
Πέραν της επαναστατικής μετάφρασης, που ήταν «σχεδόν πεζή, χωρίς να χάνεται το ποιητικό ρίγος», όπως σημείωσε η Κοταμανίδου, ο Τσαρούχης ζητούσε και επαναστατική για την εποχή ερμηνεία, στη «γραμμή» του «Θεάτρου Τέχνης». «Μας ζητούσε να μιλάμε απλά», αποκαλύπτει η Κοταμανίδου. «Ζητούσε την αφαίρεση, τη λιτότητα», προσέθεσε η Ασπασία Παπαδοπεράκη, μέλος του Χορού.
Ανατροπή ήταν και η διανομή, από μόνη της. Ο Τσαρούχης επέλεξε ηθοποιούς που κανείς δεν φανταζόταν ότι μπορούσαν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της τραγωδίας. Η Εκάβη-Σμάρω Στεφανίδου και η Κορυφαία-Σαπφώ Νοταρά έκαναν το λόγο του Ευριπίδη «να ακουστεί οικείος, σύγχρονος». Το cd είναι αδιάψευστος μάρτυρας.
Συγκινημένοι χθες στο «Θέατρο Τέχνης» αποσπάσματά του άκουσαν οι πρωταγωνίστριες των «Τρωάδων», η Εκάβη-Σμάρω Στεφανίδου, η Ελένη-Κατερίνα Χέλμη, ο στρατιώτης-Γιώργος Χρονάς, η Τζένη Σακκά, που συμμετείχε στο Χορό, ο Διαγόρας Χρονόπουλος, ο Σταμάτης Φασουλής, ο Κωνσταντίνος Κούφαλης, ο Μιχάλης Μητρούσης κ.ά.
Οι «Τρωάδες» ανέβηκαν με Ταλθύβιο τον Χρήστο Τσάγκα, Ανδρομάχη την Αλίκη Γεωργούλη, Μενέλαο τον Γιάννη Φακή, Αθηνά τη Βίλμα Τσακίρη και Ποσειδώνα τον Νίκο Γαλιάτσο. Στις παραστάσεις της οδού Καπλανών, Ελένη ήταν η Μαρία Κωνσταντάρου - στο Δημοτικό Πειραιά η Κατερίνα Χέλμη.
Λίγοι γνωρίζουν ότι επιθυμία του Τσαρούχη ήταν να ερμηνευτεί η Κασσάνδρα, η Ανδρομάχη και η Ελένη από ένα πρόσωπο: την Ελλη Λαμπέτη. Που πάντως, δειλιάζοντας, αρνήθηκε.
Ο Τσαρούχης μετά τις «Τρωάδες» ανέβασε το 1982 τους «Επτά επί Θήβας» σε Θήβα, Λυκαβηττό και Ελευσίνα. Το '85 αναβίωσε τις «Τρωάδες» στο αρχαίο Στάδιο των Δελφών. Το '89 προετοίμαζε, εις μάτην, για το Δημοτικό Πειραιά τον «Ορέστη» του Ευριπίδη.
* Από τον «Σείριο» κυκλοφόρησε το '95 το cd «Ο Γιάννης Τσαρούχης διαβάζει και παίζει "Τρωάδες"». *
Ελευθεροτυπία 01/12/09
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου